TEFSİR SECDE Suresi Türkçe Okunuşu ve Tefsiri

SECDE Sûresi Hakkında

Secde sûresi Mekke’de nâzil olmuştur. 30 âyettir. 15. âyetinde yer alan tilâvet secdesi emri sebebiyle bu sûreye, “Secde” ismi verilmiştir. Resmî tertîbe göre 32, iniş sırasına göre 75. sırada yer alır.

Secde Sûresi Konusu

Sûre, Kur’ân-ı Kerîm’in Allah Teâlâ’dan gelen ilâhî bir kelâm olduğunda şüphe bulunmadığını ikrâr ile başlar. Cenâb-ı Hakk’ın “yaratma” sıfatının tecellîlerine, kâinatı idâre tarzına ve O’nun kudret, azamet ve cemâl tezâhürlerine temas eder. Şirki reddedip tevhîdi ispat eder. İnsanın değersiz bir sudan başlatılıp mükemmel bir şekle büründürülmesini hatırlatarak onu şükre ve mesuliyetini idrâke davet eder. Zira ölüm gerçeği ile birlikte dünya safhası kapanmış, âhiret sayfası açılmış olacak ve orada herkes yaptıklarına göre iyi ya da kötü bir muameleye tâbi olacaktır. Nitekim daha önce Hz. Mûsâ’nın daveti de bu istikâmette olmuştur. Sûre, önceden gelip geçen toplumların hallerinden ibret almayı ve yağmurun yağıp bitkilerin bitmesi gibi Allah’ın varlık delilleri üzerinde tefekkür ederek hak bâtıl mücâdelesinde mü’minlerin gâlip gelip kâfirlerin hezîmete uğrayacağı müjdesiyle nihâyete erer.

Secde Sûresi Nuzül

Mushaftaki sıralamada otuz ikinci, iniş sırasına göre yetmiş beşinci sûredir. Mü’minûn sûresinden sonra, Tûr sûresinden önce Mekke’de inmiştir. 16-20 veya 18-20. âyetlerinin Medine’de nâzil olduğuna dair rivayetler de vardır.

Secde Sûresi Fazileti

Resûlullah (s.a.s.), Cuma günleri sabah namazında bazan Secde ve İnsan sûrelerini okurdu. (Müslim, Cuma 64)

Yine gelen rivayetlere göre Efendimiz (s.a.s.) Secde ve Mülk sûrelerini okumadan uyumazdı. (Dârimî, Fezâilü’l-Kur’an 19)

SECDE sûresini, yazarak bir şişeye koysa ve şişenin ağzını sıkıca kapattıktan sonra evin bir tarafına gömse, o ev ateşten korunur ve her türlü düşman şerrinden, emin olur.



1. Elif. Lâm. Mîm.

2. İçinde hiçbir şüphe bulunmayan bu kitap, âlemlerin Rabbinden parça parça indirilmektedir.

3. Yoksa, “Onu Muhammed kendisi uyduruyor!” mu diyorlar? Hayır, asla! Tam aksine bu, Rabbin tarafından gönderilen gerçeğin tâ kendisidir; senden önce kendilerine herhangi bir uyarıcı gelmemiş olan bir toplumu Allah’ın azâbıyla uyarman için indirilmiştir. Umulur ki, bu sâyede doğru yolu bulurlar.

İnsanlığa doğru yolu gösteren bir rehber olan Kur’ân-ı Kerîm, kesinlikle Allah kelâmıdır. O’nun verdiği bilgilerin doğruluğunda hiçbir şüphe bulunmadığı gibi, yine onun âlemlerin Rabbi olan Allah katından geldiğinde de asla şüphe yoktur. Nazmı, üslûbu, ihtivâ ettiği ilimler, verdiği gaybî haberler onun ilâhî bir kelâm olduğunu açıkça göstermektedir. O, belâgat, fesâhat, şiir ve edebiyatta zirveye çıkmış olan Araplara, kendine benzer bir söz getirmeleri için meydan okuduğu halde, çok istemelerine rağmen onlar bunu başaramadılar. Böyle olunca Kur’an’ın tesirini kırmak ve davetini engelleyebilmek için başka çareler denemek zorunda kaldılar. İşte “O, Muhammed’in uydurduğu bir sözdür” tarzındaki itirazları da bu nevidendir. Halbuki Kur’an Allah’tan gelen gerçeğin tâ kendisidir. Öncelikle, uzun zamandır ilâhî bir uyarıcıdan mahrum kalmış Arapları uyarması ve böylece doğru yolu bulmalarına vesile olması için Peygamberimiz (s.a.s.)’in kalbine indirilmiştir. Fakat bu ifadeden, Kur’an’ın hitâbının Araplarla sınırlı olduğu anlaşılmamalıdır. Çünkü daha sonra nâzil olan onlarca âyet-i kerîme onun mesajının cihânşümûl olduğunu haber verir. (bk. En‘âm 6/92; A‘râf 7/158; Sebe’ 34/28)

Bununla birlikte, Kur’ân-ı Kerîm’in kaynağının ne olduğunu ve nasıl yüce bir zattan geldiğini öğrenmek isterseniz şu ilâhî beyânlara kulak verin:

4. O Allah ki, gökleri, yeri ve bunlar arasında bulunan her şeyi altı günde yarattı, sonra da arş üzerine istivâ etti. Sizin O’ndan başka ne bir dostunuz ne de bir şefaatçiniz vardır. Hâlâ düşünüp ders ve öğüt almayacak mısınız?

5. O, bütün işleri gökten yere doğru düzenleyip yönetir. Sonra her iş, sizin hesâbınıza göre bin yıl tutan bir günde Allah’ın belirlediği yüce bir makâma yükselir.

6. İşte bu, duyuların ötesinde kalanı da duyuların algı sahasına gireni de bilen, kudreti dâimâ üstün gelen, engin rahmeti her şeyi kuşatmış olan Allah’tır.

“Altı gün”den maksat, süresini akılla idrak etmemiz mümkün olmayan altı uzun zaman dilimidir. Gökler, yer ve onlarda bulunan varlıkların yaratılması bu uzun zaman dilimleri içinde gerçekleşmiştir. Cenâb-ı Hak, kâinatın yaratılışını tamamladıktan sonra arşa istivâ etmiş yâni varlıkları kendi hâline bırakmayıp, onların saltanat, hâkimiyet, tedbir ve tasarrufunu kudret elinde tutmuştur. Her şey O’nun kudret ve iradesine bağlı olduğu ve ancak O’nun izni ile hareket ettiği için, gerçek mânada bizim için Allah’ın dışında bir dostun veya bir şefaatçinin olması imkân dışıdır. Buna göre Allah’tan başka dost ve şefaatçi aramak boşuna bir uğraş olduğu gibi, putların ve putperestliğin de bir mesnedi olmadığı anlaşılır.

Cenâb-ı Hakk’ın kâinat ile münâsebeti çok boyutlu ve inkıtâsız bir şekilde devam etmektedir. Pek çok âyet-i kerîmede bu hususa yer verildiği gibi, bu açıdan bakıldığında Âyete’l-Kürsî daha derin bir mâna ifade eder:

“Allah ki, O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur. O, ebedî diridir. Varlığı kendinden olup bütün kâinatı yönetendir. O’nu ne bir uyuklama ne de bir uyku yakalayabilir. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi O’nundur. İzni olmadan O’nun huzurunda kim kalkıp da şefaat edebilir? O, kullarının geleceğini de bilir, geçmişini de. Kullar ise, dilediği dışında O’nun ilminden hiçbir şeyi kavrayamazlar. O’nun kürsüsü, gökleri ve yeri kuşatmıştır. Dolayısıyla her ikisini de koruyup gözetmek O’na asla ağır gelmez. En yüce ve en büyük yalnız O’dur.” (Bakara 2/255)

Tefsir edilmekte olan 5. âyette, Allah Teâlâ’nın kâinatı nasıl yönettiği ve oradaki işleri nasıl sevk u idâre ettiği anlatılır. Rabbimiz işleri ve olayları gökten yere doğru “tedbîr” etmektedir. “Tedbîr”, bir işin arkasını görerek ona göre gereğini tâyin etmektir. Allah Teâlâ’nın tedbîri ise hikmetine uygun olarak irade buyurmasıdır. Anlaşılan o ki, bizim dünya şartları içinde bin yıl zaman alan hâdiseler, Cenâb-ı Hakk’a göre bir günlük iştir. Rabbimiz, âdetâ günlük “iş programı”nı, o işlerle vazîfeli meleklerine havale eder. Onlar da o günün çalışma raporunu huzuruna çıkıp kendisine takdîm ederler ve yine bizim hesâbımıza göre bin yıl tutacak ertesi güne ait emirleri alırlar. Bu, böylece devam eder gider.

Kur’ân-ı Kerîm’in iki yerinde daha bu hususa yer verilir. Bu âyeti, o iki âyetle birlikte değerlendirdiğimiz takdirde mes’elenin anlaşılması daha kolay olacaktır. Peygamberimiz (s.a.s.)’in ilk muhatapları olan müşrikler ona şöyle diyorlardı: “Muhammed kaç yıldır peygamber olduğunu iddia ediyor. Davetini reddettiğimiz takdirde Allah’ın azâbının tepemize ineceği tehdidinde bulunuyor, yıllardır bu tehdidini sürdürüyor. Fakat onu kaç defâdır inkâr etmemize rağmen üzerimize azap filan indiği yok. Eğer söylediklerinde bir doğruluk payı olsaydı bizim binlerce kez azaba uğratılmamız gerekirdi.” İşte bu âyetlerin, onların bu tür itirazlarını cevaplandırmak için indiği anlaşılmaktadır. Nitekim Hac sûresindeki âyette şöyle buyrulur:

“Rasûlüm! Onlar senden tehdit edildikleri azabı hemen getirivermeni istiyorlar. Şunu bilsinler ki Allah verdiği sözden aslâ dönmez. Bununla beraber Rabbinin katında öyle bir gün vardır ki, sizin hesabınıza göre bin yıl gibidir.” (Hac 22/47)

Meâric sûresinde ise şöyle buyrulur:

“Birisi kalkıp gerçekleşeceği kesin olan bir azabın hemen gelmesini istedi. Kâfirler için bir azap ki, geldiğinde onu önleyecek hiçbir güç yoktur. Çünkü o, yükselme derecelerinin sahibi olan Allah’tandır. Melekler ve Ruh, miktarı dünya senesiyle elli bin yıl uzunluğundaki bir günde O’na yükselirler. Öyleyse sen, güzel bir şekilde sabret! Doğrusu onlar, kıyâmeti ve cezayı uzak görüyorlar. Ama biz onu gerçekleşmesi kesin ve pek yakın görüyoruz.” (Meâric 70/1-7)

Bu âyetlerin beyânına göre Allah Teâlâ’nın her türlü iş ve oluş hakkında belli bir plânı vardır. İşler o plâna göre vuku bulur. Dolayısıyla münkirlerin acele azap taleplerinin hemen karşılık bulma şartı yoktur. Çünkü kötü amellerin cezasının hemen verileceği şeklinde bir hüküm bulunmamaktadır. Yalnız bu, peygamberin uyardığı azabın hiç gerçekleşmeyeceği anlamına da gelmez. Aksine, ilâhî plan dâhilinde şartlar oluşup vakit girince netice mutlaka hâsıl olacaktır. Duyuların algı alanına girmeyeni de, duyuların algı alanına gireni de aynı şekilde bilen Allah Teâlâ, neyi ne zaman yapacağını çok iyi bilmektedir. Bir şeyin olmasını isteyince, O’nu bundan vazgeçirecek hiçbir güç yoktur. Fakat O, aynı zamanda sonsuz merhamet sahibidir. O’nun murâdı kullarını cezalandırmak değildir. Onların küfürden vazgeçip, günahlarından tevbe ederek ilâhî rahmetine ermelerini istemektedir.

Nitekim Allah’ın en büyük merhamet tecellilerinden biri şudur:

7. O Allah ki, yarattığı her şeyi en güzel bir şekilde yarattı; insanı yaratmaya da çamurdan başladı.

8. Sonra onun neslini, değersiz bir sudan süzülmüş bir özden yarattı.

9. Ardından onu güzel bir insan şeklinde düzenleyip ona rûhundan üfledi. Böylece size kulaklar, gözler ve kalpler bahşetti. Ne kadar da az şükrediyorsunuz!

Dolayısıyla önce çamurdan, sonra değersiz bir su olan meniden, ondan süzülerek rahme yerleşen nutfeden başlayıp nice safhalardan geçerek ahsen-i takvîme erişen, Rabbi tarafından kendisine üflenen ruh ile büyük bir şeref kazanan ve kulak, göz ve kalp gibi müstesnâ nimetlerle donatılan insanın, bu nimetlerin gerçek sahibini tanıması; kâliyle, hâliyle ve gönlüyle O’na karşı sonsuz bir şükür hissiyâtı içinde bulunması gerekir.

Mevlânâ Celâleddin Rûmî (k.s.), insanın çamur ve ruhtan oluşan bu muazzam ve muamma yapısını şöyle tahlil edip ona yol göstermeye çalışır:

“Ey Ganî olan Allah! Sen bir küçük yağ parçasına, yani göze aydınlık ihsan edersin. Bir kemik parçasına, yani kulağa işitme hassası verirsin. Görmek ve işitmek gibi mânaların, bedenle eşyayı anlayabilmenin de adları ile ne ilgisi vardır? Zaten söz yuva gibidir; mâna ise kuş gibi. Beden ırmak yatağı; rûh da ondaki akar suya benzer. Rûhun sembolü olan su akıp gitmededir. Sen ise «Duruyor» dersin. O koşup gitmededir; sen ise «Oturmuş kalmış» dersin. Suyun derelerden, arklardan akıp gittiğini görmüyorsan, onun üstündeki yeniden yeniye yığılan şu çerçöp nedir? Hiç değilse onlara bak! Ey insan! Senin çerçöpün de düşüncelerindir! Her an sana dokunulmamış, alınmamış, kızoğlan kız, çeşitli şekillere bürünmüş düşünce gelir gider. Suyun yüzü de, düşünce ırmağı da akıp giderken, sevimli sevimsiz, güzel çirkin, bir çok çerçöpü de sürükler, onlardan bir türlü kurtulamaz. Tertipleyen öyle tertiplemiştir. Aslında hakîkat bahçelerinden akıp gelen bu ırmağın üstüne, gayb âleminin meyvelerinden kabuklar düşer. Sen o kabukların özünü, meyvesini suyun içinde ara! Çünkü o su hakîkat bağından gelmektedir. O meyvelerden bazıları kabz yani acı, bazıları bast yani tatlıdır; bazıları insana yolunu şaşırtır, «dalalet»e sürükler, bazısı doğru yola, «hidâyet»e ulaştırır. Eğer sen hayat suyunun, rûh ırmağının nasıl akıp gittiğini göremiyorsan, hiç olmazsa bir ırmağın kenarına otur da ırmağı seyret ve kendi ömrünün bir su gibi akıp gittiğini ve tükendiğini düşün! Şu bitkilerin, o suda sürüklenen kabukların, çerçöpün geçip gidişine bak; her şey gelip geçicidir. Eğer su fazla gelirse, kuvvetli akacak olursa, üstündeki bizi etkileyen düşünce kabukları da çabucak geçer gider. Bu ırmak pek hızlı akınca, âriflerin gönüllerindeki gam, kasâvet de durmaz, çabucak geçer gider. Orada sudan başka, yani ilâhî feyzden başka bir şey kalmaz.” (Mevlânâ, Mesnevî, 3290-3301. beyitler)

Ancak, ne yazık ki, pek çok insan bu noktada nefsânî girdapların esîri olmakta ve gereği gibi Rabbine şükür vazîfesini yerine getirmemektir. İşte Kur’an âyetleri bu hassas noktada devreye girerek, gaflet içinde bulunan insanlığı ölümle ve âhiretin korkunç ahvâliyle şöyle ikâz etmektedir:

Bu beyitlerde Hz. Mevlâna bazı benzetmelerle gerçeği; hayatımızda karşılaştığımız acı tatlı her şeyin ilâhî bir tecellî eseri olduğunu anlatmaktadır. Bedenimiz bir ırmak yatağına, rûhumuz da o ırmaktaki suya benzetilmiştir. O su hakîkat padişahının, yani Allah’ın hasbahçesinden, ezel bahçesinden gelmektedir. Fikirler, hatıralar, hayatta başımıza gelen şeyler, meyve kabuklarına; Allah’ın isimleri ve sıfatları da o kabukların özüne, içine teşbih edilmiştir. Ey talip! Ey hakîkat yolcusu! Ey Hakk âşıkı! Sen kendini bu hayat suyunun, bu rûh ırmağının kenarına oturmuş farzet! Önüne gelen kabukları yakala, kır, içine bak; içinden çıkan meyve acı mı, tatlı mıdır; ona bak! O meyve tatlı ise, senin hoşuna gitti ise, onu Hakk’ın “Bast” isminin bir tecellîsi bil! Eğer acı ise, sana sıkıntı ve üzüntü verdi ise, o meyve; “Kabz” isminin mazharı olmuştur. Eğer hayatta meşgalen ilim ise, bir şeyler öğrenmeye çalışıyor isen, bil ki Hakk'’n “İlm” isminin mazharısın. Eğer sakin tabiatlı, kızmaz, affeder bir tabiatın var ise, bil ki Hakk’ın “Halîm” ismini yaşıyorsun. Eğer herkese yol göstermek, yararlı olmak için çalışıyorsan; Hakk’ın “Hâdî” ismini yaşıyorsun. Aksine nefse uymuş, sapıklığa düşmüş isen; Hakk’ın “Mudil” isminin tecellîsini yaşıyorsun demektir. Her şeyi buna kıyas et! Böylece sana gayb âleminden, o görünmez bahçenin meyvelerinden rûh ırmağı senin için neler getiriyor, onların hepsi sana, o padişahlar padişahının ezel bahçesinden gelen ve O’nun güzel isimlerinin ve sıfatlarının birer tecellîsidir. Böylece bil ki; hayatta başına gelen her şey, hep O’nun mübârek isimlerinin birer tecellîsidir. Bu sebeple O’nun gönderdiği her şeye râzı ol da; “Hoştur bana senden gelen / Ya gonca veyahud diken / Lûtfun da hoş kahrın da hoş” de! (Şefik Can, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, I-II, 505-506)

10. Dediler ki: “Biz toprağın altında kaybolup gittikten sonra, yani biz o zaman yeniden mi yaratılacağız?” Hayır, aslında onlar Rableriyle buluşmayı inkâr etmektedirler.

11. De ki: “Sizin için tâyin edilen ölüm meleği sizi öldürecek, sonra da Rabbinizin huzuruna çıkarılacaksınız.”

Müşrikler, belli bir Allah inancına sahip olmakla birlikte, öldükten sonra dirilmeyi kabul etmiyorlardı. Ölüp toprağa gömüldükten, orada çürüyüp kaybolduktan sonra yeniden dirilişi akıllarına sığdıramıyorlardı. Esas maksatları, âhireti ve hesabı yalanlamaktı. “Dünyada istediğimiz gibi serbestçe yaşayalım, fakat ne bugün ne de yarın kimse bize hesap sormasın” istiyorlardı. Ama gerçek böyle değildir. Her insan için ayrı ayrı vazîfelendirilen “ölüm meleği”, vakti gelince o kişinin ruhunu teslim alacak ve onu Rabbinin huzuruna götürecektir. Çürüyüp kaybolmak yalnızca beden için geçerlidir. İlâhî bir nefha olan rûhun ne çürümesi, ne de kaybolup gitmesi mümkündür. Bedeni terk ettikten sonra da onun hayatiyeti devam edecektir. Dünyada yaşadığı hayat ve yaptığı faaliyetlerle birlikte ne tür bir şahsiyet geliştirmişse, bu hususiyetinden hiçbir şey kaybetmeksizin veya ona bir şey ilâve edilmeksizin öylece alınıp Rabbine döndürülür. Kabir hayatı o hâliyle devam eder. Aynı şahsiyete âhirette yeni bir doğuş ve yeni bir beden verilir. İlâhî dîvâna duracak, hesâba çekilecek, ceza veya mükâfata tâbi tutulacak olan da yine aynı şahsiyettir.

Gelen âyetlerde inkârcıların iman etmekle mükellef oldukları her şeyi açık seçik gördükleri mahşer yerindeki pişmanlıklarının ve dünyaya tekrar dönme taleplerinin dile getirildiği pek acıklı bir manzara sunulur:

12. Âhireti inkâr eden o suçluları, Rablerinin huzurunda utançtan başlarını eğmiş halde bir görsen! Şöyle yalvaracaklar: “Rabbimiz! Gördük, işittik! Bizi dünyaya geri gönder de sâlih ameller işleyelim. Çünkü artık biz gerçeği kesin olarak anlamış bulunuyoruz!”

13. Biz dileseydik her insanı mutlaka doğru yola eriştirirdik. Fakat benim: “İnsanların ve cinlerin azgınlarıyla cehennemi kesinlikle ağzına kadar dolduracağım” şeklindeki sözüm mutlaka gerçekleşecektir.

14. “Siz nasıl ki şu içinde bulunduğunuz günkü buluşmayı unuttuysanız, şimdi de tadın bakalım azâbı! Bu defa da biz sizi unutuyor, isteklerinize kayıtsız kalıyoruz. Artık işlediğiniz günahların karşılığı olarak sonu gelmeyecek azâbı tadın!”

Âyetlerin beyanına göre dünya hayatıyla kayıtlı olan imtihan süresi bittikten sonra iman etmenin ve pişmanlık duymanın hiçbir kıymeti yoktur. (bk. En‘âm 6/27-28; Mü’minûn 23/99-100) Dolayısıyla herkes ölüm kapıyı çalmadan intibâha gelip, âhirette değişmesi imkânsız gerçekle yüzleşmeden kendisine tanınan fırsatı değerlendirmek mecburiyetindedir. Tercih ve iradesini bu istikâmette kullanmalıdır. Allah dilediği takdirde herkesi doğru yola eriştirmeye kadir olmakla birlikte, imtihan gereği olarak dünyada böyle umûmî bir dilekte bulunmamış, herkesi kendi tercihiyle baş başa bırakmıştır. Böylece, insanlardan doğru yolu tercih edenler olduğu gibi, belki daha fazlasıyla küfür yolunu tercih edenler de olmuştur ve olmaktadır. İşte öte dünyada cehennemi dolduracak olanlar, küfrü tercih eden bu insanlar ve cinlerdir. Cenâb-ı Hakk’ın “Ben dolduracağım” sözü ise, tabii olarak gerçekleşecek bu neticeyi haber vermektedir. Yoksa Allah Teâlâ, kimseyi zoraki ve mecburi olarak cehenneme atacak değildir. Nitekim 14. âyette, günahkârlara verilen cezanın onların kıyâmet gününü unutmalarına ve işledikleri günahlara karşılık olduğunun belirtilmesi de bu gerçeğe işaret etmektedir.

Dünyada ilâhî gerçeklerden derin bir gaflet içinde yaşayıp ancak âhirette aklı başına gelen böyle inkârcıların aksine, henüz fırsat kapıları kapanmamışken Allah’ın âyetlerine iman eden ve tüm dikkatleriyle onların gösterdiği istikâmette hayat süren basîret gözleri açık şu tâlihli kullar da vardır:

15. Bizim âyetlerimize ancak şu kimseler iman ederler ki, o âyetlerle kendilerine öğüt verildiği zaman, hiçbir büyüklük duygusuna kapılmadan derhal yüzleri üzere secdeye kapanır ve Rablerini övgülerle anıp tesbih ederler.

16. Geceleyin yanları yataklardan uzaklaşır, azâbından korkup rahmetini umarak Rablerine yalvarırlar ve kendilerine verdiğimiz rızıklardan Allah yolunda harcarlar.

17. Yaptıkları bütün bu güzel işler karşılığında onlar için göz ve gönül aydınlığı olacak hangi sürpriz nimetlerin saklı tutulduğunu hiç kimse hayal bile edemez.

Burada bu tâlihli kulların birkaç mühim vasfına dikkat çekilir:

Birincisi; kendilerine Allah’ın âyetleri hatırlatıldığı, bunlarla va’z u nasîhat edildiği zaman, kalplerine işleyen, ruhlarını saran yüksek mânalar ve bunlardan hâsıl olan derin bir huşû ile derhal yüzleri üzere secdelere kapanırlar. O âyetlerde buyrulan emir ve nehiyler, güzel ahlâk ve edep kâideleri karşısında sağırlar ve körler gibi davranmazlar. (bk. Furkân 25/73) Bilakis bu âyetleri dinledikleri zaman ağlarlar, gözlerinden yaşlar akıtırlar, okudukça ve dinledikçe huşûları daha da artar. (bk. Mâide 5/83; İsrâ 17/107-109)

İkincisi; Rablerine hamd ederler, dâimâ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ (elhamdülillâh) derler. Gerek namazda rukû ve secde ederken: سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظ۪يمِ (sübhâne rabbiye’l-azîm), سُبْحَانَ رَبِّيَ الأعْلٰي (sübhâne rabbiye’l-a‘lâ) diyerek, gerekse namaz dışında yaptıkları tesbihâtlarla Allah’ı tesbih ve tenzîh ederler. Müşriklerin dile getirdikleri eksikliklerden O’nun çok yüce olduğunu ikrar ederler.

Üçüncüsü; Allah’a kulluğa, O’na secde etmeye, O’nu anıp tesbih etmeye karşı büyüklenmezler. Âyetler onlara neyi yapmalarını emrediyorsa onu seve seve yapar, neden kaçınmalarını istiyorsa ondan da kesinlikle sakınırlar. İlâhî irade karşısında tam bir teslimiyet gösterip, nefsânî tahrik ve temâyüllere itibar etmezler.

Dördüncüsü; onlar farz olan ibâdetleri büyük bir dikkat ve itinâ ile ifâ ettikleri gibi, nâfile ibâdetlere, bunlar arasında da ilâhî rahmet ve feyzin sağnak sağnak yağdığı seher vakitlerinde yanlarını tatlı yataklarından uzaklaştırarak teheccüd namazı kılmaya apayrı bir ehemmiyet verirler. Rable baş başa kalınan o ıssız demlerde ellerini ve gönüllerini ilâhî dergâha açıp, azâbından korkarak ve rahmetini umarak Allah’a niyâz eder, yalvarır yakarırlar. Onlar, Allah’ın kendilerine ihsan ettiği rızıklardan da yine O’nun yolunda zekât, sadaka ve başka yollarla cömertçe harcarlar. Bu konuda cimrilik göstermezler.

“Yanların yataklardan uzak tutulduğu” vakitlerin, başka tevcihler olmakla birlikte, sözün geliminden daha ziyâde seher vakitleri olduğu anlaşılmaktadır. Burada ilâhî medhe nâil olan mü’minlerin, geceleri biraz uyuduktan sonra kalkıp namaz kıldıkları haber verilir. Nitekim bu hususa ışık tutan diğer âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur:

“O mü’minler, geceleri pek az uyurlardı. Seher vakitleri de Allah’tan bağışlanma dilerlerdi.” (Zâriyât 51/17-18)

“Rasûlüm! Rabbin, senin gecenin üçte ikisine yakın kısmını, bazan yarısını, bazan de üçte birini ibâdetle geçirdiğini, beraberindeki mü’minlerden bir kısmının da böyle yaptığını elbette biliyor.” (Müzzemmil 73/20)

Nitekim Resûlullah (s.a.s.), kendisine: “Yâ Resûlallah! Bana, cennete girmemi sağlayacak ve beni cehennemden uzaklaştıracak bir amel söyle” diye talepte bulunan Muaz b. Cebel (r.a.)’a şöyle buyurmuştur:

“Sana iyiliklerin kapılarını göstereyim mi: Oruç bir kalkandır, sadaka suyun ateşi söndürdüğü gibi günahı söndürür. Kişinin geceleyin namaz kılması da bu iyilik kapılarından biridir.” Efendimiz bunun ardından Secde sûresi 16-17. âyetleri okumuştur. (Tirmizî, İman 8; İbn Mâce, Fiten 12)

Mâlik b. Dinar (k.s.) der ki:

“Dünyanın özü çürüdü, onda bir tat kalmadı; yalnız şu üç şey hâriç:

› Kardeşlerle karşılaşmak ve onlarla sohbet,
› Teheccüd namazına kalkmak ve onda doya doya Kur’an okumak,
› İçi boş bir ev ve orada Allah Teâlâ’yı zikir.” (Velîler Ansiklopedisi, I, 117-118)

Allah Teâlâ, gece ortasında ibâdetlerini halkın gözünden gizleyip sırf Allah rızâsı için ibâdet eden mü’minlerin mükâfatını, yaptıkları işlere uygun olarak gizlediğini haber vererek: “Yaptıkları bütün bu güzel işler karşılığında onlar için göz ve gönül aydınlığı olacak hangi sürpriz nimetlerin saklı tutulduğunu hiç kimse hayal bile edemez” (Secde 32/17) buyurur. Ameller nasıl gece ortasında gizli yapılmış ise, onların mükâfatları da öyle gizli tutulmuştur.
Resûlullah (s.a.s.) bu âyet-i kerîmeyi şöyle tefsîr eder:

“Allah Teâlâ: «Ben, sâlih kullarım için hiçbir gözün görmediği, hiçbir kulağın duymadığı, hiçbir insanın hatır ve hayal edemediği nimetler hazırladım!» buyurdu.” (Buhârî, Tefsir 32/1; Müslim, Cennet 2-5)

Bu hadis-i şerif, diğer âyet ve hadislerde bildirilen cennet nimetlerine göre bildirilmeyen nimetlerin çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Bu durum, Cenâb-ı Hakk’ın seher vakitlerinde ibâdete kalkan kullarını çok sevdiğine en kuvvetli bir delildir. Bu sebeple Rabbimizin sevdiği ve râzı olduğu bir kul olmaya çalışırken nefsimizi yenip yanımızı yatağımızdan uzaklaştırarak seher vakitlerinde uyanık kalmaya ve teheccüd namazı, zikir, istiğfar, tefekkür ve Kur’an tilâveti gibi ibâdetlerle meşgul olup o müstesnâ anlardan azami derecede faydalanmaya gayret edilmelidir. Resûlullah (s.a.s.) seherlerde kalkabilmek için şöyle bir tavsiye buyurur:

“Biriniz uyuduğu zaman, şeytan onun ensesine üç düğüm atar. Her bir düğümün üzerine vurup: «Gecen uzun olsun, yat uyu!» der. Şayet o kimse, uyanarak Allah’ı zikrederse, düğümlerden biri çözülür. Abdest alırsa, bir düğüm daha çözülür. Bir de namaz kılarsa, şeytanın attığı bütün düğümler çözülür ve böylece neşeli ve huzurlu bir şekilde sabahlar. Aksi takdirde sabaha uyuşuk ve tembel bir hâlde çıkar.” (Buhârî, Teheccüd 12; Müslim, Müsâfirîn 207)

Bu noktada Allah’a itaat eden mü’minle Allah’a itaat yolundan çıkmış fâsık arasında bir muakyese faydalı olacaktır:

18. Öyle ya, mü’min olan bir kimse, yoldan çıkmış olan biriyle hiç eşit tutulabilir mi? Elbette bunlar eşit olamaz.

19. İman edip sâlih ameller işleyenlere, yaptıklarına karşılık bir konaklama yeri olarak Me’vâ cennetleri vardır.

20. Yoldan çıkıp günaha dalanlara gelince, onların varacağı yer ise ateştir. Her ne zaman oradan çıkmak isteseler geri içine itilecekler ve kendilerine: “Tadın bakalım, yalanlayıp durduğunuz o ateşin azâbını!” denilecek.

18. âyetteki اَلْفَاسِقُ (fâsık) kelimesi mü’minin tam zıddı olarak kullanıldığı için, Allah’a itaatten ayrılıp başkalarına itaat eden kâfir mânasındadır. Şüphesiz mü’minle fâsık eşit değildir. Çünkü mü’minlere Me’vâ cennetleri; içinde köşkler, saraylar, hûriler, gılmanlar, sayısız nimetler bulunan bağlar, bahçeler ihsan edilecektir. Onlar bu güzel yerlerde ebediyen kalacaklardır. Allah’a itaat etmeyen fâsıklar ise cehenneme atılacaklardır. Çıkmak isteseler de oradan bir daha çıkamayacaklardır.
Burada yine Yüce Allah’ın merhameti devreye giriyor:

21. Belki gittikleri yanlış yoldan dönerler diye biz, onlara bu büyük azaptan önce dünyada da açlık, kıtlık, esâret gibi daha hafif azaplardan mutlaka tattıracağız.

22. Kendisine Rabbinin âyetleriyle öğüt verildiği halde, küstahça ondan yüz çeviren kimseden daha zâlim kim olabilir? Şüphesiz biz, o inkârcı suçlulardan intikam alacağız.

“Büyük azap”, âhiret azâbı, yâni cehennemdir. “Yakın azap” ise dünyadaki sıkıntı ve zorluklardır. Nihâyetsiz merhamet sahibi olan Rabbimiz, kâfirlerin ve fâsıkların da doğru yolu bulmalarını istemekte ve bu sebeple dünya hayatında onlar için büyük fırsat kapıları aralamaktadır. İşte onların başlarına gelen musîbetler, belâlar, savaşlar, açlık ve kıtlıklar Allah’a dönmek için o fırsatlardan biridir. Çünkü zorluk ve darlık zamanlarında insanın maddeye bağlılığı azalır, kalbini saran tortular dağılır, perdeler aralanır ve oradan hidâyet ışıkları sızmaya başlar. Fakat bütün bu kavlî ve kevnî âyetlere, bunca ilâhî ikaz ve işaretlere aldırış etmeden saplandığı inkâr çukurunda bocalayıp batmaya devam edenler en zâlim kimselerdir. Bunlara da müstahak oldukları ceza verilecektir.
Nitekim daha önce Hz. Mûsâ’ya verilen Tevrat’ta da hep aynı gerçekler beyan edilmişti:

23. Doğrusu, biz Mûsâ’ya da kitap vermiştik. Rasûlüm! Sana da bir kitap verileceği konusunda bir şüphen olmasın. Mûsâ’ya verdiğimiz o kitabı, İsrâiloğulları’na doğru yolu gösteren bir rehber kılmıştık.

24. Onlar âyetlerimize kesin bir şekilde iman ederek kitaba uymakta sebât gösterdikleri ve bu uğurda başlarına gelene sabrettikleri sürece, içlerinde bizim emrimizle insanlara doğru yolu gösterecek önderler var ettik.

25. Şüphesiz kıyâmet günü Rabbin, insanların anlaşmazlığa düştükleri bütün hususlarda haklı ile haksızı ayırmak üzere kesin hükmünü verecektir.

Tekrar sûrenin başındaki konuya dönülerek, Kur’an’ın Allah kelâmı olduğuna dair ikinci bir delil sunulur. Nitekim müşrikler, Peygamber (s.a.s.)’e Kur’an’ın Allah katından indirilmiş olmasını imkânsız sayıyor, diğer insanların da tümüyle reddetmeseler bile, hiç değilse onun hakkında şüphe duymasını istiyorlardı. Şu var ki, Allah’tan bir kula ilâhî bir kitap vahyolunması ne hayal mahsulü bir şey, ne de insanlık tarihinde ilk defa bugün vuku bulan yepyeni bir hâdisedir. Daha önce nice peygamberlere Allah Teâlâ vahyini bildirmiş ve nice kitaplar indirmiştir. İşte Mûsâ (a.s.)’a verilen Tevrât bunlar içinde en çok bilinenidir. Dolayısıyla şimdi de Cenâb-ı Hakk’ın seçtiği bir kuluna kitap indirmesinde tuhaf karşılanacak ve şüphe duyulacak bir şey yoktur. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:

“Sana indirdiğimiz bu bilgilerin doğruluğu hususunda farz-ı muhâl en küçük bir şüphe duyacak olursan, senden önce gelip kendilerine verilen o kitabı okuyanlara sor! Elbette sana Rabbinden gerçeğin ta kendisi gelmiştir; sakın şüphe edenlerden olma!” (Yûnus 10/94)

Tevrât, İsrâiloğulları için bir doğru yol rehberi kılındığı gibi, aynı şekilde Kur’ân-ı Kerîm de âhir zaman ümmetine doğru yol rehberi olarak indirilmiştir. Tarih şâhittir ki, Mısır’da asırlarca sefil bir hayat yaşayan İsrâiloğulları Hz. Mûsâ’nın önderliğinde Tevrât’ın gösterdiği yolu takip ederek kölelikten kurtuldular ve dünyanın önde gelen bir toplumu haline geldiler. İşte ibretlerle dolu bu tarihî olay hatırlatılarak önce Kur’an’ın ilk muhatapları olan Araplara, sonra da kurtuluşa muhtaç bütün ezilmiş toplumlara şu mesaj verilmektedir: “İsrâiloğullarına doğru yolu göstermek için gelen Tevrât’ın gönderilmesi gibi, aynı şekilde sizin doğru yolu bulmanız için de bu Kur’an gönderilmiştir. Ona iman edip Resûlullah (s.a.s.)’in önderliğinde hareket ettiğiniz takdirde, tıpkı onlar gibi siz de, dünyada zaferlere, âhirette de cennete ulaşacaksınız.”

Yalnız şurasını dikkatten uzak tutmamak gerekir ki, İsrâiloğullarının elde ettikleri izzet ve şeref, Tevrât’ın ahkâmına olan sarsılmaz inançlarının ve ilâhî emirleri tatbikte gösterdikleri sabır ve kararlılığın hayırlı bir neticesi idi. Diğer taraftan, İsrâiloğullarının kendi aralarında dahi önderlik, yalnızca, Allah’ın kitabına gerçekten inananlara, dünyevî menfaat ve zevklerin iştihasıyla akılları çelinmeyenlere nasip olmuştu. Hakîkate bağlılık duygularıyla her tehlikeye göğüs gerdiklerinde, her türlü kayıp ve eziyete tahammül gösterdiklerinde ve bizzat kendi şehvetlerinden başlayıp gerçek inanca muhalif her türlü düşmana varıncaya kadar bütün şer güçlere sonuna kadar direndiklerinde, evet yalnızca böyle davrandıkları zaman dünyanın önderleri oldular. Bundan da maksat, Kur’an’ın tüm muhataplarını, bundan böyle fert ve toplumların kaderini belirleyecek olanın sadece Kur’an’ın rehberliği olduğu yolunda uyarmaktır. Buna göre, sadece bu Kur’an’a inanan ve bu son ilâhî mesajda ortaya konan hakîkatleri sabır ve kararlılıkla izleyen kimseler önder olacaktır. Ondan yüz çevirenler ise hazin bir âkıbete uğrayacaklardır. Belki dünyada çeşitli düşüncelere sahip insanlar, İsrâiloğullarının Tevrat’ın emrini terk edip dünyaya tapmakla birlikte kendi aralarında başlayan ihtilaf gibi, kim haklı kim haksız diye tartışacaklar, fakat kıyâmet günü Allah’ın vereceği gerçek hükümle tartışmalar son bulacak ve haklı ile haksız kesin olarak birbirinden ayrılacaktır. O halde mühim olan, kendi değer ölçülerimize göre değil, Kur’ân-ı Kerîm’de tafsilatlı olarak beyân edilen ilâhî değer ölçülerine göre “haklı” olabilmektir.

Bunun için de, yaşadığımız dünyada cereyan eden şu ibret tabloları üzerinde sistemli ve derin bir tefekküre ihtiyaç vardır:

26. Bugün yurtlarında dolaşıp durdukları kendilerinden önce yaşamış nice nesilleri helâk etmiş olmamız, o inkârcıların doğru yola gelmeleri için yeterli değil mi? Elbette bunda nice deliller ve ibretler vardır. Hâlâ gerçeğe kulak vermeyecekler mi?

27. Hiç görüp düşünmezler mi ki, biz suyu kupkuru topraklara gönderiyoruz da, onunla hem hayvanlarının hem de kendilerinin yiyecekleri ekinler çıkarıyoruz. Hâlâ gözlerini açıp gerçeği görmeyecekler mi?

Cenâb-ı Hak, tarih boyunca peygamberlerinin davetine karşı gelip inkâr yolunu tutan nice toplumları helak etmiştir. İnançsızlıkları sebebiyle yurtları başlarına yıkılıp harap edilen eski milletlerin halleri bu gerçeğin açık belgeleridir. Nitekim Kur’an’ın nâzil olduğu bölge insanları, ticâret kervanlarıyla geçip giderken, yol üzerinde o eski milletlerin harabelerini görmekteydiler. (bk. Hicr 15/77-79) Hiç değilse bunlardan ibret alıp doğru yolu bulmaları gerekirdi. Fakat bunun için gerçeği duyacak kulaklara ihtiyaç vardır.
İkinci olarak, Allah Teâlâ’nın ölüleri nasıl dirilteceği
muşahhas bir misalle anlatılır: Nasıl ki Allah kurumuş toprakları su göndermek suretiyle canlandırıp yeşertiyorsa, üfleyeceği ruh ile de kıyâmet günü cesetlere can verecektir.

Âyetten şöyle bir mâna anlamak da mümkündür:

Kupkuru bir araziye bakan kimse, buranın hiçbir zaman yeşerip canlanacağına ihtimal vermeyebilir. Fakat Allah Teâlâ oraya yağmur yağdırıp veya bir yolla su gönderdiği zaman o kuru arazi kabarmaya, canlanmaya ve yeşermeye başlar. İşte Kur’ân-ı Kerîm’in feyzi ve peygamberliğin nûru da böyledir. Belki insanlar bir takım zâhirî şartlara bakarak İslâm’ın gönüllerde hiç ma’kes bulamayacağını ve hiçbir canlılık gösteremeyeceğini zannedebilirler. Fakat Cenâb-ı Hakk’ın kudret ve lûtfunun bir tek tecellisi öylesine fetihlere yol açacaktır ki, insanlar bu terakki karşısında şaşırıp kalacaklardır. Fakat bunları anlamak için de gerçekleri görecek kalp gözlerine ihtiyaç vardır.
Buna rağmen:

28. Bir de kalkıp: “Eğer doğru söylüyorsanız bu kesin hükmün verileceği feth günü ne zaman?” diye soruyorlar.

29. De ki: “O fetih günü gelince, artık inkâra saplanmış olanlara mahşerde ikrar ettikleri imanları bir fayda vermeyecek ve onlara hatalarını telâfi için bir fırsat da tanınmayacak.”

30. Rasûlüm! Sen şimdi onları kendi hallerine bırak ve neticenin ortaya çıkmasını bekle. Zâten onlar da bunu beklemektedirler.

“Fetih”ten maksat, kesin karar verilip mü’minlerle kâfirlerin arasının tam olarak açıldığı, inkârcılarla sâlihlerin birbirinden ayrıldığı kıyâmet günüdür. O gün geldiğinde artık iş bitmiş olacak, orada inandım demek veya pişman olmak kâfirlere bir fayda sağlamayacak; yanlışlarını telâfi etmek, tevbe ve özür dilemek için onlara herhangi bir mühlet de verilmeyecektir. O halde en doğrusu, henüz o va‘dedilen gün gelmeden önce sabırsızlık göstermeyip huzursuzluk duymadan fırsatları iyi değerlendirmek, hal ve hareketlerimizi düzeltmektir. Zira gerçeğin tüm netliği ile ortaya çıkacağı o gün mutlaka gelecektir. İmanlısıyla, imansızıyla herkes o güne doğru akıp gitmekte, tabii olarak herkes onun vukuunu bekleyip durmaktadır.

İnkârcıları bir müddet kendi hallerine bırakması emriyle sona eren Secde sûresini, Allah’tan korkup kâfir ve münafıkların arzularına uymama, sadece Allah’tan gelen vahye tâbi olarak Allah’a dayanıp güvenme emriyle başlayan Ahzab sûresi takip etmektedir: