İlk Türkçe Kuran Meali ne zaman ve kim tarafından yaptırılmıştır?

MURATS44

Özel Üye
lk Trke Kuran Meali ne zaman ve kim tarafndan yaptrlmtr?
lk Trke Kuran Meali ne zaman ve kim tarafndan yaptrlmtr?
lk Trke Kuran Meali ne zaman ve kim tarafndan yaptrlmtr?
Trke Kuran Tercmeleri. Kurn- Kermin tercme edildii en eski dillerden biri de Trkedir. 950li yllardan itibaren toplu olarak slmiyeti kabul eden Trklerin Kurann baz kk srelerini kendi dillerine evirmi olmalar muhtemeldir. Zira Trkler, daha nce intisap ettikleri dinlerin kutsal metinlerini kendi dillerine tercme etmilerdi. lk Trke Kuran tercmesinin tarihi ve mtercimi bilinmemekle beraber bu almann IV-V. (X-XI.) yzyllarda gerekletii tesbit edilmitir (nan, Kurn- Kermin Trke Tercemeleri, s. 4, 8). Eski Trke Kuran tercmeleri satr aras ve tefsir olmak zere ikiye ayrlr. Satr aras kelime kelime Kuran tercmesi gelenei Orta Asyadan gelmi, Horasanl ve Hrizmli limler ranllardan rendikleri bu metodu Anadoluya nakletmilerdir. Satr aras Kuran tercmelerinde her kelimenin altna o kelimenin tercme edilen dildeki karl yazlr. Bu tr evirilerde cmle yaps, sz dizimi vb. hususlarda tercmenin yapld dilin kurallarna uyulmaz; sz diziminde Arapann kuvvetli etkisi grlr. evirideki kelimeler yanyana dizildiinde bazan bunlardan bir anlam karmak zorlar. Tefsir Kuran tercmelerinde ise btn bir yetin veya bir blmnn normal cmlelerle aklamas yaplr. Trkler tarih boyunca Uygur ve Arap alfabeleriyle bu iki tarzda Kuran tercme etmiler, 1928 ylnda kabul edilen Latin alfabesiyle daha ok melen tercme rnekleri ortaya koymulardr.

a) Uygur Alfabesiyle Yaplan Kuran Tercmeleri:
Trkler Mslmanl kabul ettikleri dnemlerde Uygur alfabesini kullandklarna gre ilk Trke Kuran tercmeleri bu dille yaplm olmaldr. Bunlardan herhangi bir rnein gnmze ulatna dair bir bilgi yoksa da baz eserlerde bu alfabeyle yaplm birka yet tercmesine rastlamak mmkndr. Edib Ahmed Ykneknin Atebetl-hakāyk adl eserinde aadaki yetlerin tercmesi bu alfabeyle yer almtr: l-i mrn 3/134,146,185; en-Nahl 16/96; el-Hac 22/61; ez-Zuhruf 43/32; el-nirh 94/5-6 (nan, TDAY Belleten, sy. 183 [1960], s. 79).

b) Arap Alfabesiyle Yaplan Kuran Tercmeleri:
Trkler, slmiyete girdikten ksa bir sre sonra Uygur alfabesini terkederek Arap harflerini kullanmaya balamlar, Kurn- Kerm tercmelerini son dnemlere kadar bu alfabeyle kaleme almlardr. lk Trke Kuran tercmesi V. (XI.) yzyln balarnda, daha nce yaplm olan Farsa eviri esas alnarak satr aras tercme metoduyla hazrlanmtr (Togan, s. 19). Mtercimi bilinmeyen bu tercmenin orijinali hakknda bilgi yoksa da asl nshadan istinsah edilen baz yazmalar gnmze ulam, aratrmaclar tercmenin dili, muhtevas ve zellikleri hakknda almalar yapmlardr. Bu nshalarn en eskilerinden biri olduu kabul edilen Trk ve slm Eserleri Mzesinde kaytl yazma (nr. 73) 734 (1334) ylnda razl Muhammed b. Hc Devletah tarafndan istinsah edilmitir. Tercmenin dili Ouz (Dou) Trkesidir ve ilk Farsa tercme tarzndadr (Erdoan, sy. 1 [1938], s. 47-48). Ayrca Millet (Hekimolu Ali Paa, nr. 951) ve Manchesterdeki John Rylands ktphaneleriyle British Museumde (Or. 9515), Leningraddaki (Petersburg) Rusya limler Akademisi arkiyat Enstitsnde ve baka yerlerde de nshalar mevcuttur (Hamdullah, Kurn- Kerm Tarihi, s. 109-119).

Seluklular devrinde ilim dili olarak Arapann kullanlmas sebebiyle din eserlerin Trkeye evrilmesi konusunda kayda deer bir gelime olmamsa da Osmanllarn ilk dnemlerinde baz din eserler, bu arada Kurn- Kermin Ysn, Mlk, Ftiha ve hls gibi daha ok ksa sreleri Trkeye tercme edilmitir. Trkiye ktphanelerinde bu devreye ait eitli tercme ve tefsir nshalar mevcuttur. Ancak bunlarn ou birbirinden istinsah edilmitir ve fazla bir zellikleri bulunmamaktadr. Bu almalarn iinde Kurann tamamnn tercmesini ihtiva eden nshalar olduka azdr (bk. Sleymaniye Ktp., Trke Tefsirler Blm).

Anadoluda tam Kuran tercme ve tefsir faaliyetlerinin XIV. yzyln sonlarnda balad anlalmakta, gerek stanbul gerekse Anadoludaki ktphanelerde bunlarn eitli nshalar bulunmaktadr. Abdlkadir nan, Alman arkiyats Joseph Schachtn yalnz stanbul ve Bursa ktphanelerinde yirmiden fazla nshay gzden geirdiini, kendisinin de Schachtn listesinde bulunmayan nshalar grdn sylemekte, bunlardan bazlarnn Hamburg, Breslau ve British Museumda mevcut olduunu belirtmektedir (Kurn- Kermin Trke Tercemeleri, s. 15). Bu eserlerin bir ksm satr aras tercme tarznda olup Trk ve slm Eserleri Mzesinde bulunan sekiz tanesi zerinde Abdlkadir Erdoan almalar yapmtr. Bu tr evirilerin en eskisi ve dil ynnden en nemlisi olarak kabul edilen Muhammed b. Hamzaya ait tercme zerinde Ahmet Topalolu doktora tezi hazrlam ve eser hakknda geni bilgi vermitir (stanbul 1976). Eserlerin dier bir ksm ise Kurann uzun tefsirlerle Trkeye evrilmesi eklinde olup genelde Arapa bir tefsirin tercmesinden ibarettir. Arapa tefsirlerden Ebl-Leys es-Semerkandnin tefsiri tercih edilmitir. Bu eser Ahmed-i D, bn Arabah ve Ms znik tarafndan ayr ayr Trkeye evrilmitir. Muhtemelen bunlardan ksa bir sre nce tercme edilen ve mtercimi belli olmayan Cevhirl-esdf ise daha muhtasar bir tercme-tefsirdir. Trkiyede resm ve zel kitaplklarda yzlerle ifade edilecek kadar Trke Kuran tercmesi mevcut olduu gibi Cezayir, Dresden, Leiden, Mnih, Berlin, Vatikan, Viyana, Londra gibi ehirlerdeki ktphanelerde de yazma nshalar halinde Trke tercme ve tefsirler yer almaktadr (Hamdullah, Kurn- Kerm Tarihi, s. 109-119). Baslan ilk Kuran tercme ve tefsiri, Hdr b. Abdurrahman el-Ezdnin et-Tibyn f tefsril-Kuran adl eserinin Ayntabl Mehmed Efendi tarafndan Tefsr-i Tibyn adyla gerekletirilen evirisidir (Bulak 1257).

Osmanl medreselerinde retim dili olarak Arapann kullanlmas Kurann tercmesi faaliyetlerini olduka yavalatmsa da Tanzimatla birlikte ortaya kan milliyetilik cereyannn sonucu olarak Kurann Trkeye tercmesi almalar ilgi grmeye balamtr. eyhlislm Ms Kzm Efendi, Ahmed Cevdet Paa, Bereketzde smil Hakk gibi birok lim Kurann Trkeye evrilmesinin zaruri olduunu belirtmi, bazlar da bizzat bu ie teebbs etmitir. Srr Paann Srr- Furkān adl iki ciltlik bir tercme ve tefsiri, eyhlislm Ms Kzm Efendinin kk bir ciltten ibaret Safvetl-beyn adnda tamamlanmam bir tercme ve tefsiri vardr (dierleri iin bk. Hamdullah, Kurn- Kerm Tarihi, s. 195-200). te yandan baz limler bu harekete kar km, bunlarn banda yer alan eyhlislm Mustafa Sabri Mesǿelet tercemetil-Kuran adyla Arapa bir risle yazmtr (Kahire 1351). Trkiyede ortaya kan bu tartma ksa srede dier slm lkelerine de yaylmtr.

c) Latin Alfabesiyle Yaplan Kuran Tercmeleri:
Trkiyede Cumhuriyetin ilnndan sonra ksa bir sre iinde birka tercme neredildi. Bunlarn ou Arapaya vkf olmayan ve yeterli derecede din bilgisi bulunmayan kiilerce yaplmt (Elmall, I, 8); mtercimler arasnda hristiyan olanlar da vard. Bu durumdan rahatszlk duyulmas zerine Trkiye Byk Millet Meclisinin isteiyle Diyanet leri Reislii, ulem nezdinde tasvip grecek ve halk arasnda itibar kazanacak bir tercmenin hazrlanmasn kararlatrd (Trkiye Maarif Tarihi, V, 1927-1931). Tercme grevi Mehmed kife (Ersoy) verildi. Mehmed kif, hazrlad tercmeyi ibadetlerde Kurann asl yerine okutulaca endiesiyle teslim etmedi (Ersoy, Eref Edibin girii, s. XXXI-XXXII; Kmil Miras, II/38 [1949], s. 196). Bunun zerine tercme ii, daha nce Kuran tefsiri yazmakla grevlendirilen Elmall Muhammed Hamdiye verildi (a.g.e., II/38 [1949], s. 195). Onun tamamlad alma Hak Dini Kuran Dili adyla bastrld. Bunun dnda yaplan tercmelerden bazlar unlardr: zmirli smail Hakk, Men-yi Kurn; mer Rza Dorul, Tanr Buyruu: Kurn- Kerm Tercme ve Tefsiri; Hasan Basri antay, Kuran- Hakm Ve Mel-i Kerm; mer Nasuhi Bilmen, Kurn- Kermin Trke Mel-i lsi ve Tefsiri. Ayrca Hseyin Kzm Kadri, Zeki Mugāmiz, Sleyman Tevfik, Cemil Said, Ismayl Hakk Baltacolu, Osman Nebiolu, Murat Sertolu, Besim Atalay, Sadi Irmak ve Abdlbaki Glpnarlya ait tercmelerle baz gazetelerin okuyucularna verdii evirileri de zikretmek mmkndr. A. Adnan Stmen, Muharrem Zeki Korgunal, Rza ilolu gibi baz kiiler Kuran manzum olarak tercme etmeye almlarsa da baarl olamamlardr (dier baz Trke Kuran tercme ve tefsirleri iin bk. Hamdullah, Kurn- Kerm Tarihi, s. 195-212).
 
Üst Alt