ALIŞ-VERİŞİN ŞARTLARI
Ticarette mübadele edilen malın kıymetli olması: Ticareti yapılan mal, kullanılması dînen caiz olan maldır; helâl olan yiyecekler, giyecekler, çeşitli eşyalar gibi Kullanılması haram olan eşyanın ticareti de haramdır Peygamberimiz Mekke fethinde insanlara şöyle demiştir: "Allah ve Resulü şarap (bütün alkollü içkiler), ölü hayvan, domuz ve putların satışını yasakladı" (Müslim, Müsakat, 13)
Insanlara haram kılınan şeyler, gerçekten onlara zararlı olan şeylerdir Haram olan malları satanlar insanlara kötülük yapmış olurlar Dînimiz böyle malların ticaretini yasaklayarak insanların birbirine kötülük yapmalarını önlemiştir
Malın özelliklerinin belirli olması, gizli bir kusuru bulunmaması: Peygamberimiz şöyle buyurur: "Birbirinden ayrılmadıkça alan ve satan pazarlığı bozmakta muhayyerdir Alan satan doğru söyler, malın özelliklerini açıklarlarsa alış-verişleri bereketlenir; yalan söyler ve malın ayıplarını gizlerlerse ticaretlerinin bereketi yok olur " (Müslim, Büyû, 11) Çünkü böyle bir alış-veriş, taraflardan birinin aldanması, zarara uğraması demektir Bu ise dinde asla hoş görülmez Satılan malda herhangi bir kusur varsa bu gizlenmemeli; açıkça belirtilmelidir Ancak böyle satılırsa ticaret helâl ve bereketli olur
Satılan malın mevcut olması: Mevcut olmayan bir malın satışı caiz değildir Mevcut olmayan malın alıcıya teslimi mümkün olmayabilir Bu takdirde alıcı mağdur olacaktır Böyle bir mağduriyeti önlemek için Islâm hukuku, hemen teslim edilecek veya teslim edilebilmesi mümkün olan malların satışını uygun görmüştür Peygamberimiz (sas) meyveler meydana gelmeden, tomurcuk veya çağla halinde iken satışını yasaklamış, ancak dönmeye başladığı bir zamanda satışına izin vermiştir (Müslim, Büyû, 13) Çünkü, olgunlaşmasına kadar meyvelerde pek çok haşar ve hastalık meydana gelebilir Bundan da alıcı büyük zarar görür Diğer taraftan bu safhada meyvelerin miktarlarını tahmin de güçtür Bütün bu sakıncalarından dolayı mevcut olmayan malın satışına izin verilmemiştir
Mal ve bedelin belirli olması: Alışveriş belirli bir malın belirli bir bedelle değiştirilmesidir Mal veya bedelden biri belli olmazsa bu ticaret meşrû değildir Müşteri satılan malı görmeli, kontrol etmeli gerekli incelemeleri yapabilmelidir Satıcının da malı karşılığında alacağı şeyi; para ise miktarını başka bir mal ise, bunun ne olduğunu bilmesi lâzımdır Meselâ: müşteri, cüzdanımdaki paraya bu malı bana sat dese, satıcı da kabul etse böyle bir alış-veriş caiz değildir Bu tür alışverişlerde taraflardan biri için, mutlaka tehlike ve aldanma vardır Islâm'dan önce geçerli olan bu tür alışverişleri Peygamberimiz (sas) yasaklamıştır Akit unsurlarından birinin meçhul olduğu bu tür alış-verişlerin hepsine "garar" denir
Malın teslim alınması, (Kabz): Satım akdinde, alıcının herhangi bir engelle karşılaşmaksızın, satın aldığı mal üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması demektir Bu işlem, satılan malın teslim alınması ile gerçekleşir Kabz sayılan işlemler, satılanın durumuna göre değişir Meselâ ev veya arsanın teslimi; alıcının içine girmesi veya arsayı görecek şekilde yakınında durması yahut da evin kapı anahtarlarına sahip olması ile tamam olur Menkul mallarda ise, satılanın fiilen teslim alınması veya alıcının tasarruf alanına sokulması ile meydana gelir Ancak ölçü, tartı veya sayı ile satılan şeylerin kabzı; ölçerek, tartarak veya saymak suretiyle tamamının teslimi ile gerçekleşir (el-Kâsânî, Bedâyiu'sSanâyî, V, 244)
Menkûl malların kabzdan önce satışının caiz olmadığı konusunda görüş birliği vardır Delîl Hz Peygamber'in şu hadîsidir: "Bir gıda maddesini satın alan kimse, onu kabzetmedikçe (teslim almadıkça) satmasın " (Buhârî, Büyû, 54, 55, Müslim, Büyû, 29-34, 34-36, 39, 41), Hadîste zikredilen gıda maddesi örnek kâbilinden olup, diğer menkûl mallar da hadîs kapsamına girer Islâm hukukçularının çoğunluğu bu görüştedir (el-Kâsânî Bedâyîu's-Sanâyi, V, 234) Buradaki endişe; menkûl mallarda çokça karşılaşılan haşar veya bir ayıbın sirâyeti ve bu yüzden sonraki müşterinin aldanma tehlikesidir Diğer bir tehlike de ilk müşterinin malı kabzedememesi ve kendi müşterisine teslim edememesidir Kabzdan önce satışın yüzyılımız ekonomisinde görülen zararlarından birisi de sun'î fiyat artışlarına neden olmasıdır Şöyle ki:
Günümüzde, arz ve talep dengesi yüzünden, özellikle kontrollü arz sonucu üretici ile tüketici arasına, henüz mal piyasaya sürülmeden aylar önce, pekçok şahıs veya şirket girmektedir Meselâ, ana toptancı, üretici firmanın belki beş-altı ayda üretebileceği tüm malınıdaha üretilmeden kapatmakta; fakat henüz mal eline geçmeden, başka toptancılara, onlar da tüketiciye kâr paylarını ekleyerek satmaktadır Mal son alıcıya, sanki bir kaç elden geçtikten sonra ulaşmaktadır Fakat gerçekte, ilk toplama ile son muşteri arasında yer alan kişiler, kendi aralarındaki işleri hep evrak üzerinde yürütmekte ve satış bedeline her biri ayrı ayrı kâr eklemektedir Mal, üretildiğinde son müşteriye doğrudan intikal etmektedir
Piyasada akıcılık gibi görünen bu işler, gerçekte fiyatların sun'î olarak artışına, mal arzının kontrol altında tutulmasına, piyasaya kontrollü mal sürülmesine sebep olmaktadır Kabzdan önce satış yasağı uygulanınca; ticaret muâmeleleri biraz ağırlık kazanacak, bunun yanında birtakım aracılar ortadan çıkmak zorunda kalacaktır Çünkü naklıye, depo kirası, personel istihdamı vBulletin harcamalar, aracıları ve parazıt şirketleri aradan çekilmeye zorlayacaktır Böylece, piyasada rayıç fiyatın tabii olarak oluşması imkân dahiline girecektir
Sonuç olarak, satın alınan bir malın kabz ve teslim alınmadan önce satış yolu açık bırakılırsa; bir ambarda depo edilmiş malın fiyatı, o mal daha yerinden oynamadan elden ele, dilden dile dolaşa dolaşa sebepsiz yere yükseltilmiş olur (Tecrîd-i Sarîh Terc VI, 447, 450-451)
Ebû Hanîfe ve Ebû Yusuf'a göre kabzdan önce satış yasağı, arsa ve arazı satışlarını kapsamına almaz Çünkü menkûl malların tesliminde ortaya çıkabilecek güçlük ve riskler (garar) gayr-i menkûllerde söz konusu değildir Onun telef olma ihtimâli azdır (Alî Haydar, Mecelle Şerhi, I, 407, mad 253)
Ticarette kâr sınırı: Ticarette maksat; insanlara hizmetle beraber, o işten bir kâr sağlamaktır Yalnız bu kârın aşırı (ğabn-i fâhiş*) olmaması gerekir Genel olarak Islâm, ticarette belirli bir kâr haddi koymamıştır Kâr oranı satılan malların cinsine, özelliklerine göre değişir; Bazı mallarda düşük bir kâr haddi yeterlidir Toptan satışlarda ve değeri yüksek olan mallarda olduğu gibi Bazı mallarda ise bu oran normal tutulur Bozulma ihtimâli olmayan mallar, perakende satışlar vs gibi Bazı mallarda da kâr oranı yüksek olur Bozulma oranı fazla çeşitli riskleri mevcut olan mallar gibi
