155- Şart ile söylenen şeyler

ŞART İLE SÖYLENEN ŞEYLER

Fıkh kitâblarında, (Bey’ ve şirâ) sonunda diyor ki:
Şart ile söylendiği zemân yapması câiz olmıyan şeyler ondörtdür:
1 — Bey’: Meselâ, bir evi, bir ay oturmak şartı ile satmak fâsiddir.
2 — İcâre: Borc vermesi şartı ile birisine birşey kirâya vermek fâsiddir.
3 — Taksîm: Mîrâs bölünürken vârislerden birkaçının, ba’zı eşyânın ba’zı kimselere verilmesini şart etmesi câiz değildir.
4 — İcâze: Birisi, bir kimsenin malını satsa, malın sâhibi buna, bana yüz lira borc veyâ bir hediyye verirsen satışı kabûl ederim dese, bu icâze ya’nî izn, bâtıl olur.
5 — Ric’at: Boşadığı âilesinden para isteyerek tekrâr nikâh etmek olmaz.
6 — Malı mal ile sulhdur: Evinde oturursam, alacağımı istemem demek.
7 — Borcu afv etmek: Babam seferden gelirse, alacağımı istemem demek.
8 — Vekîli azl: Bir hediyye verirsen, seni azl ederim demek.
9 — İ’tikâf: Hastam iyi olursa, i’tikâf edeceğim demek câiz değildir. Hastam iyi olursa, Allah rızâsı için, şu kadar gün i’tikâf edeceğim demek, (Nezr) olur.
10 — Müzâre’a: Borc verirsen, tarlamı işlet demek.
11 — Müsâkât: Borc verirsen, ağacımı veyâ asmamı sana müsâkât eylerim demek gibi. (Müsâkât), meyvenin bir kısmını bakana verilmek karşılığında, ağacı veyâ asmayı, birinin bakımına bırakmak demekdir.
12 — İkrâr: Para istiyerek, borcu olduğunu i’tirâf etmek.
13 — Vakf: Falan yolcum gelirse, evimi vakf edeceğim gibi.
14 — Tahkîm: Falan şey olursa, sen aramızda hâkim ol demek.
Şart ile söylendiği zemân, yapılması câiz ve şartın yapılmaması lâzım olan şeyler yirmisekizdir:
1 — Karz: Bir zemân hizmet şartı ile borc verilir ve hizmet yapılmaz.
2 — Hibe: Yavrusu benim olmak şartı ile bu hayvanı sana hediyye ederim demek câizdir. Yavrusu da hediyye olur.
3 — Sadaka: Bir zemân hizmet şartı ile sadaka veririm demek.

4 — Nikâh: Mehr vermemek sartı ile nikâh sahîh olur. Mehr-i misl verilir.
5 — Talâk: Evlenmemek sartı ile seni bosadım demek. Sonra, evlenebilirler.
6 — Hul’: Bir kimse, zevcesine, bir ay muhayyer olmak sartı ile seni, hul’ eyledim
dese, bosamıs olur.
7 — Atk [Itk da denir]: Köleye, üç gün muhayyer olmak sartı ile seni âzâd etdim
deyince köle âzâd olur.
[Köle, harbde alınan esîrleri öldürmeyip, hizmetçi yapmakdır. Esîrden baska,
kimse köle olamaz. Köle âzâd etmek çok sevâbdır. Islâmiyyet, öldürmege gelen
düsmândan baska, kimseyi köle yapmaz. Bu köleleri âzâd edenleri de, çok begenir.
Islâmiyyet, köle yapmak dîni degil, köle âzâd etmek dînidir.]
8 — Rehn: Evimi sana rehn verdim, oturmaklıgım sartı ile demek.
9 — Îsâ: Seni vasî yapdım, kızımı alman sartı ile demek.
10 — Vasıyyet: Filânca izn verirse, sana malımdan vasıyyet ederim demek gibi.
Izn almadan vasıyyet edilmis olur.
11 — Sirket: Hediyye verirsen, seni ortak yaparım demek gibi.
12 — Mudârebe: Babam yoldan gelirse, sana bin altın veririm, onun ile ticâret
yap. Kâr yarı yarıya olsun demek gibi.
13 — Kâdî olmak: Kimseyi azl etmemek sartı ile seni kâdî yapdım, gibi.
14 — Vâlîlik: Ata binmemek sartı ile seni Van vâlîsi yapdım gibi.
15 — Kefâlet: Hediyye verirsen, falanca borcluna kefîl olurum gibi.
16 — Havâle: Seni, filân seyle, filânca üzerine havâle eyledim, onun kahvesini
içmemek sartı ile demek gibi.
17 — Vekâlet: Borcumu afv edersen, seni vekîl etdim gibi.
18 — Ikâle: Para verirsen, bey’i ikâle etdim gibi.
19 — Kitâbet: Bir efendi kölesine, seni bin liraya kitâbet etdim, bu sehrden çıkmamak
sartı ile demek gibi.
20 — Efendi kölesine, sana ticârete izn verdim, filân malı almamak sartı ile, demesi
gibi.
21 — Bir kimse câriyesine, bu çocuk bendendir, eger zevcem râzı olursa gibi.
22 — Kâtili afv: Amden öldürülen kimsenin velîsi, hediyye almak sartı ile, kâtili
afv edince hediyye lâzım olmaz. Kâtil afv olur.
23 — Yaralının afv etmesi: Yaralının, bir sart ile afv ederim demesi gibi.
24 — Zimmîlik: Falan râzı olursa, seni zimmî yapdım diye bir kâfire söylemek.
25 — Falanca râzı olursa, ayblı malını red ederim demek.
26 — Falanca râzı olursa, sart etdigim muhayyerlik ile malını red ederim demek.
27 — Filân kimse isterse, kâdîyı azl ederim demek gibi.
28 — Bey’: Bâyı’ ve müsterîye fâidesi olmıyan sartla bey’ sahîh olup, sart edilen
sey yapılmaz. Meselâ, müsterînin, baskasına satmaması veyâ hediyye etmemesi
veyâ çayıra salmaması veyâ binmemesi sartı ile bir hayvânı satmak. Müsterînin
kendi giymemesi sartı ile elbise satmak. Müsterînin kendisi yimemesi veyâ baskasına
satmaması sartı ile bir ta’âm satmak. Baskasına satmamak sartı ile satın almak,
hep sahîh olup, bu sartların hepsi bosdur, yapılmaz.
Kesmek sartı ile hayvân satın almak sahîhdir ve sart bosdur. Bir malı, bu sehrde
satmamak sartı ile satın almak sahîh olup, sart bâtıldır.
Bir kimseye fâidesi olmıyan, belki zararı olan sartla satıs da sahîh olup sart bâtıldır.
Meselâ, bir evi yıkmak sartı ile satın almak gibi.
Bâyı’ ve müsterîden baskasına fâidesi olan sart da bâtıl olup, bey’ sahîh olur. Meselâ,
müsterînin, baska birisine borc vermesi sartı ile satmak gibi ki, bey’ sahîh olup,
borç vermesi lâzım değildir.
Müşterîden başkasının, bâyı’a borc veyâ hediyye vermesi şartı ile bey’ sahîh olup,
bunları vermesi lâzım değildir.
Şart ile câiz olan şeyler (Mecelle)nin 82. ci maddesi şerhinde uzun yazılıdır.