Şimdiki dinlerin hemen hepsinin kutsal kitaplarında bulunan Nuh Tufanı Destanı ile ilgili kısımlara dikkat edersek, temel düzeni bir olup çeşitli varyantlarda beyan edildiğini görürüz. Bizim bildiğimize göre bu destanın ortaya çıkışı konusunda iki görüş vardır. Birincisi, onun ortaya çıkışı 4. jeolojik zamanın sonlarındaki dünyanın hemen hemen hepsini su bastığı, buzulların eriyip, devamlı yağışların olduğu, ırmakların coştuğu döneme aittir. İkinci görüş, bu destanın Sümerler zamanında ortaya çıktığını savunmakta’dır. Aslında Avrupalıların ilgisini Mezopotamya’ya çeken şey de onların yüzyıllardır Kitab-ı Mukaddes’ten öğrendikleri bu destanın Sümerlerin çivi yazılı metinlerde bulunması idi. Bu konuda İranlı tarihçi Ravendi şöyle yazar: “M.Ö. 2300 yıllarında bu yurdun (Sümer Yurdunun) şairleri ve bilim adamları kendi tarihlerini yazmayı düşünürler. Şairler, yaratılış, ilk cennet ve bunun gibi de hakanların birinin azgınlığı sebebiyle korkunç tufanın bu cenneti gark etmesi konusunda destanlar türetmişlerdir. Bu destanı Babilliler ve İbraniler alırlar, onlar vasıtasıyla Hıristiyanların dinî inançlarının bir parçası hâline dönüşür.”
Yukarıdaki fikirlerin ikisinin de doğru olması muhtemeldir. Yani bu destanların çok eski dönemlerde ortaya çıkıp daha gelişmiş hâlde yazıya geçmiş olması mümkündür. Çünkü onların hepsinin genel teması insanların belli bir azgınlığından dolayı tanrıların gazabına maruz kalmasından ibarettir. Biz böyle bir benzerliği yukarıda Yaratılış Destanı’nda da görmüştük. Bu konuda Uhlig şunları yazar: “Sümerlerin çivi yazılarında da Kitab-ı Mukaddes’in eski metinlerinde de Nuh Tufanı’nı görürüz. Onların ikisi de büyük bir viran kalma durumunu ve onun kasıtlı olarak yapıldığını açıkça ortaya koymaktadırlar.”
Türkmenlerde de bazen ay ve güneş tutulması, deprem gibi büyük doğal olaylar olmasının nedenini kendilerinin bir azgınlığı sonucu tanrı tarafından bir uyarı olarak düşünüyorlar ve yakalarına tükürerek “tu tu” diyerek tövbe ediyorlardı. Nuh Tufanı’nın Türk halkları arasındaki bir varyantının teması şöyle: “Yakın gelecekte kopacak tufanı herkesten önce bir gök tüylü teke haber verdi. Gök tüylü teke yedi gece, yedi gündüz dünyanın dört bucağını dolaştı ve yüksek sesle duyurdu (car çekti), bundan sonra yedi gün deprem oldu ve yedi gün dağlar ateş püskürdü, yedi gün yağmur, dolu ve kar yağdı, yedi gün tufan koptu ondan sonra korkunç soğuklar başladı. Yedi kardeş vardı, Tufanın kopacağı onlara haber verilmişti. Onların en büyüğünün adı ERLİK, bir diğerinin adı da ÜLKEN idi. Onlar yedi kardeş olarak bir gemi yaptılar ve her tür hayvandan bir çift gemiye aldılar. Tufan bittikten sonra bir horozu bıraktılar, soğuğa dayanamayıp hemen öldü. Sonra bir kazı suya bıraktılar kaz dolaşıp gemiye geri dönmedi. Üçüncü kez kargayı bıraktılar o da geri gelmedi. Bir leş bularak onunla ilgilenmişti. Yedi kardeş yere, kıyıya yetiştiklerini anlayarak gemiden indiler.”
Bu destanın Altaylardan öğrendiğimiz bir varyantı da şöyle: “ÜLKEN dünya üzerindeki NOMA adında bir adama tufan olacağını söyleyerek gemi yapmasını bildirmiştir. NOMA’nın Balıksa, Sarvul, Soozunuul adında üç oğlu vardı. Bunlarla bir dağın tepesinde gemi yaptılar. İçerisine insan ve yaratıklardan birer çift aldılar.”
Bu destanın Sümerlerdeki varyantının teması şöyle:
Tanrılar bir tufan göndererek insanı yeryüzünden yok etmek için anlaşıyorlar. İnsanı cehennemin o tarafındaki topraktan yaratan EN-Kİ, onu bu tehlikeden kurtarmak istiyor. EN-Kİ Sippar kentinin takva hakanı ZİU-SUDRA’nın yanına vararak onu tanrıların bu düşüncesinden haberdar ediyor. ZİU-SUDRA (Nuh) bir gemi yaparak her cinsten yaratıktan birer çift gemisine bindiriyor …..
Korkunç tufan kopuyor ve gemi altı gece, altı gündüz büyük dalgalarla boğuşarak yedinci gün güneş tanrısı UTU yer ve göğü ışıklandırıyor, tufan sona eriyor, ZİU-SUDRA, UTU’nun önünde diz çöküp bir öküz kurban kesiyor ve bir de koyun keserek ziyafet veriyor…..
ZİU-SUDRA varıp EN-LİL ve ANÛ’nun önünde diz çöküyor. O insanı ve diğer yaratılanları tehlikeden kurtardığı için ebedî yaşayışa eriyor. Bu geminin akibeti yazılı levhaların bozulması dolayısıyla belli değildir. Ancak, metnin diğer bir bölümünde ZİU-SUDRA ve diğer canlı hayvanların kurtulmasının ardından tanrıların buyruğu ile DİLMUN topraklarında yerleşiyorlar ve böylelikle yeni yaşam Dilmun’da başlıyor. Bu destan sonraları Akkad, Babil ve Asurların mitlerinde mükemmelleşiyor.”
Bu destan Sümerlerde Gılgamış Destanı ile karışıyor (ne demek istendiği anlaşılmıyor). Onun diğer bir varyantında ZİU-SUDRA bu haberi işittikten hemen sonra onu Gılgamış’a duyuruyor.
Destanın yukarıdaki Sümer ve Türkî varyantlarının ana teması bir olmakla beraber, buna ek olarak, destanın asıl kahramanı olan Nuh’un adı ve lâkabı iki varyantta da benzerdir. Yani, Sümer varyantında Nuh’un Ziu-sudra Türkî varyantında Noma’nın oğlunun adı Soozunul isimleri benzerlik göstermektedir. Bunun gibi de Nuh ile Noma sözcükleri hem yansıma bakımından yakın, hem de yukarıda tarih bölümünde söz edildiği gibi, NU sözcüğünün Sümer dilinde de Türk dilinde de insan anlamında kullanılması anlamlıdır.
Bu destanın Mezopotamya varyantına bakalım. Ancak bu metinlerin Sümerlerden sonraki dönemlerde geliştirilmiş metinlerden çevrilmiş olması muhtemeldir. Çünkü metinde bazı Sümer isimleri yerine sonraki Samîlerin değiştirdiği isimler yer almıştır.
Ey kamıştan çit, ey kamıştan ev, ey duvar
Ey kamıştan ev, dinle: Ey duvar, anla:
Ey Şuruppak’ın adamı, Ubar Tudun’un oğlu
Evi yık, bir gemi yap.
Serveti terket, hayatı kazan.
Mülkten nefret et, hayatı kurtar.
Bütün hayvan tohumlarını gemiye getir.
Yapacağın geminin
Bütün büyüklükleri ölçülü olacaktır.
Uzunluğu ve genişliği aynı olacaktır.
Sonra onu sulara indir.
Anladım ve efendim, Ea’ya dedim:
Evet efendim, emrettiklerini
Hürmetle karşıladım. Onları yapacağım.
Fakat şehre, halka ve ihtiyarlara ne diyeceğim?
Ea ağzını açtı ve konuştu
Ve kullarına, bana dedi:
Sen ey insan, onlara şöyle diyeceksin:
Tanrı Enlil bana karşı fena fikir besliyor.
Bu yüzden artık şehrinizde oturmam
Ve bundan sonra yüzümü artık Enlil toprağına
Çevirmeyeceğim
Tanrım Ea ile yaşamak üzere suların içine ineceğim.
Fakat, o sizin üzerinize servet yağdıracaktır
Bir sürü kuş, bir yığın balık
….. Bol bir ürün,
Lütûfları
….(Başınıza inecek) dolu yağacaktır.
(Şafak sökünce)…..
…..(Tablette birkaç satır kırılmış ve okunamamıştır).
Güneş batmadan (?) geminin yapılması bitmişti.
….Müşküldü.
Gemiyi yapanlar gemiyi… yukarı ve aşağı
götürdüler.
İki sülüsanı idi (üçte iki)
Benim olan bütün şeyleri ona (gemiye) yüklettim.
Benim olan bütün hayvan tohumlarını ona yüklettim.
Bütün ailemi ve akrabamı gemi içine aldım.
Ova sürülerini, kır hayvanlarını, bütün sanat adamlarını içeriye
aldım. Tanrı Şamaş, bana bir zaman kararlaştırmıştı (diyerek):
…Gönderen, akşam üstü bir dolu yağdıracak.
O zaman gemiye gir ve kapını kapat.
Gösterilen zaman yaklaştı.
…. Gönderin, akşam üstü dolu yağdırdı.
Yaklaşan boranın manzarasını seyrettim.
Buna bakarak dehşetli bir korkuya kapıldım.
Gemiye girdim ve kapımı kapadım.
Geminin dönencisi, gemici Puzur, Enlil’e (…)
Büyük evi (gemiyi) bütün içindekilerle ona emanet etti.
Sabahın ilk ışığında.
Göklerden kara bir bulut çıktı.
Onun içerisinde Tanrı Adat görülüyordu.
Nabu ve Sarruh (Marduk) önden gidiyorlardı
Nidâ edici olarak tepe ve ovalar üzerinde
yürüyorlardı.
İrragal (Nergal) geminin kazığını kırdı.
En-Urta (İnurta), ilerdeki kasırgayı indirdi.
Annuanaki’ler ışıklarını parlattılar.
Parıltılarıyla yeri aydınlattılar.
Adat’ın kasırgası gökleri süpürdü.
Her ışık parıltısı karanlığa döndü.
….Yer sanki….bitmişti.
Bütün gün (Sağanaklar indi)…
Süratle yükseldi….Su, dağlara yetişti.
(Sum) Halka bir savaşçı gibi hücum etti.
Kardeş kardeşi görmüyordu.
İnsan göklerde tanınmıyordu.
Tanrılar kasırgadan ürkmüşlerdi.
Onlar Anû’nun göğüne çekildiler.
Tanrılar köpek gibi duvara büzülmüşlerdi.
Tanrıça İştar doğuran bir kadın gibi bağırıyordu.
Tanrıların sonuncusu tatlı bir sesle şöyle feryat ve figan ediyordu:
O gün çamura döneydi
Zira ben, tanrılar heyetine fenalık teklif ettim
Tanrılar heyetine ben nasıl fenalık ettim?
Halkımın yok edilmesi için ben nasıl savaş teklif ettim?
Halkımı ben mi yarattım?
Ki onları ufak balıklar gibi denize atabileydim.
Tanrılar yere kapandılar ve oturup ağladılar.
Ağızları sımsıkı kapanmıştı.
Sekiz gün ve gece.
Fırtına bütün şiddetiyle devam etti ve kasırga
memleketi bitirdi.
Yedinci gün kasırga, bora ve yağış durdu.
Ki bir ordu gibi mücadele etmişti.
Deniz sakinleşti, yırtıcı rüzgâr dindi, kasırga kesildi.
Gündüz olunca dışarıya baktım, sesler kesilmişti.
Ve insanlık çamura dönmüştü.
Bütün yer dümdüz olmuştu.
Pencereyi açtım ve ışık yüzüme çarptı.
Yere kapandım, oturdum ve haykırdım.
Gözyaşlarım yanaklarımdan aşağıya akıyordu.
Dünyanın dört tarafına baktım. Etrafı kaplayan suların sınırlarına baktım.
Oniki ada tepeleri görünüyordu.
Gemi Nisir (….) dağının üzerine oturdu.
Nisir dağı gemiyi tuttu ve kımıldatmadı.
Birinci günde, ikinci günde, Nisir dağı gemiyi tuttu.
kımıldatmadı.
Üçüncü gün, dördüncü günde Nisir dağı gemiyi tuttu ve
kımıldatmadı.
Beşinci günde, altıncı günde Nisir dağı gemiyi tuttu ve
kımıldatmadı.
Yedinci güne gelince,
Bir güvercin çıkardım ve salıverdim.
Güvercin uçtu ve (sonra) geri geldi.
Üzerine konacak yer bulamadığından geri geldi.
Bir kırlangıç çıkardım ve salıverdim
Kırlangıç uçtu ve (sonra) geri geldi.
Üzerine konacak yer bulamadığından geri geldi.
Karga uçtu, alçalan suları gördü.
Yedi sulardan geçti (?) yükseldi (?) geri gelmedi.
O zaman her şeyi çıkardım. Her tarafa yaydım ve bir
kurban kestim.
Dağın tepesinde bir adak sundum… yakut mücevherleri asla unutmadığım gibi,
Bu günleri daima düşünecek, ve onları asla unutmayacağım.
Tanrılar Adat’a gelsin.
Fakat Adat’a, Enlil gelmesin.
Çünkü düşünmedi ve kasırgayı çıkardı.
Ve halkımı yok etmek için, onun üzerine salıverdi.
Enlil yaklaşınca
Gemiyi gördü, o zaman Enlil suratını astı.
Tanrılara, İgigi’ye karşı öfkelendi (ve dedi)
Hayatını kurtarabilen birisi mi var?
O, sağ kalmayacaktır.Umumî harabiyette hiçbir insan sağ kalmayacaktır.
O zaman En-Urta ağzını açtı ve konuştu.
Ve savaşçı Enlil’e dedi:
Ey tanrılar prensi, ey savaşçı!
Sen nasıl hiç düşünmeden bir kasırga çıkarabildin,
Günahkâr olanın günahı kendi başına insin.
Tembihe aykırı hareket edenin kabahati kendi başına insin.
Fakat merhamet edin ve (her şey) yok olmasın.
Tahammüllü olun (ve insan lekelenmesin)…
Bana gelinci, ben büyük tanrıların sırrını beyan
etmedim.
Atra-Hasis’e … bir rüya gösterdim o tanrının
sırrını bu suretle duydu.
Şimdi onun hakkında artık bir karar verin.
Bunun üzerine tanrı Enlil bir gemiye girdi.
Elimden tuttu ve beni önüne getirdi.
Karımı da önüne getirdi ve yanımda diz çöktürdü.
Alınlarımıza dokundu, aramızda durdu, bizi kutladı
(ve dedi):
Uta-napiştim bundan evvel sırf bir insan gibi,
Fakat şimdi, Uta, napiştim ve karısı bizle, tanrılar gibi
olsunlar.
Uta-napiştim uzakta nehirlerin ağzında kalacaktır.
Ve onları uzak bir yere götürdüler ve nehirlerin
ağzında oturttular.”
Destanın başka bir varyantının Amerika Kızılderilileri arasında olduğunu XVII. Yüzyılda oraya giden İspanyol seyyahlar tespit etmişlerdir. Ancak onların varyantında insanlar bu tufandan yaptıkları yüksek bir kulenin üzerine çıkarak kurtulmuşlardır.
Sümerlerin dinî inançları konusunda Eski Sovyetler Birliğinde Diakonof ve Kuvalof yönetiminde yapılan çalışmada şöyle yazılıyor: “Sümer mitlerinde ve dinî inançlarında en temel sorun ölüm ve yaşamdır. Niçin insanlar fâni olarak, tanrılar ebedî olarak yaşıyorlar? Onların dinî destanlarının birinde insanın fâni olmasının sebebi ADA-PA (Sümer dilindeki ada, Türk dilindeki ata bir anlamdadır. B.G.) adındaki ilk insanın yaptığı hatadan diye düşündürülüyor. O, tanrı EA’nın sevdiği oğlu imiş. EA’nın aklı çok olduğu hâlde onu ebedî yaşayıştan mahrum etmişler. Bir gün ADA-PA için ebedî yaşayış kazanmaya fırsat doğmuştur. Ancak bu işten vazgeçmiştir. ADA-PA’yı güney yelinin kanatlarını kırdığı için ANUM’un yanına çağırmışlar. EA ona orada ölüm yemeğini ve suyunun sunulacağını, ondan tatmaması gerektiğini duyuruyor. ADA-PA’nın kusuru incelenirken diğer tanrılar onu aklamaya başlıyorlar. ANUM da yumuşayarak ona acıyor. Dua dirilik yemeğinin ve suyunun sunulmasını emrediyor. Ancak o (ADA-PA) buna rağmen yiyip içmekten sakınıyor. ANUM merakla neden yemediğini soruyor. ADA-PA cevabında “benim babam EA bana bir şey yiyip içmememi söyledi.” Bu cevaptan sonra Anûm “onu tekrar yere atın!” diye buyruk verdi.”
Biz eski insan uygarlığının önemli bölümünü oluşturan dinî inançların hem Türkistan’daki hem de Mezopotamya’daki Sümerler ve eski atalarımız arasındaki görünüşlerini gözden geçirdik. Onların ikisinde de çeşitli yaşam şartlarını hem de tarihî dönemleri anlatan inançları görüyoruz. Ancak onların arasında genelde iki tip dinî inanç açıkça farkedilmektedir. Onların birincisi ekonomide avcılığın ve hayvancılığın temel rol oynadığı döneme ait olan “Animizm” dir. Bu inancı savunanlar bütün yeryüzünü göze görünmeyen iyelerle, cinler ve devlerle dolu görüyor ve halk arasında cadıcılık (sihirbazlık) gelenekleri ve görenekleri temel rol oynuyordu. İkinci inanç ise, hayvancılıktan tarımcılığa ve yerleşik yaşama geçilerek, ilk köylerin ve kentlerin meydana gelmesi dönemine ait olan “Naturizm” dir. Bu dinî inanç sisteminde belli bir düzen hakimdir. Ekonomik ve toplumsal ilişkilerde şahlar, hakimler ve çeşitli bölge ve kentlerin arasında oluşan düzenler, tanrıların arasına da yansımıştır. Bunun gibi de tarımda temel rol oynayan “gök” ve doğanın diğer güçlerine hem de “öküz”e tapınmak ortaya çıkıyor. Bilim adamları bu süreci şöyle açıklıyorlar: “İşte boyların birleşmesiyle büyük kabilelerin kurulduğu ve bir kabilenin diğerine baş eğdirmesiyle egemen bir “sülâle”nin belirdiği sıralarda, aile atalarına tapınma niteliğindeki animizmin natürizme dönüştüğü görülmektedir. Gerçekten ilkel tarımın natürizmin kaynağı olduğu açıktır. Geniş ölçüde doğal güçlerin etkisine bağlı olan tarımcılığın insanları güneş, yer, su vb. doğa nesnelerine ve olaylarına üstün güçler yüklemeye, doğanın en önemli ve belirgin yönlerini tanrılaştırmaya ve bu güçler ile egemen varlıklar arasında bir aynileştirmeye sürüklendiği anlaşılmaktadır.”
Yukarıda görüldüğü gibi Sümerlerin dinî inançlarında Şamanlığın izi açıkça görülüyorsa da, ancak hakim olan temel inanç ikinci tipte olmuştur. Bu inanç sisteminde en üst yeri gök tanrısı ANU alırken, hemen ardından yer tanrısı EN-Kİ ile yel tanrısı EN-LİL ve ondan sonra ise ikinci sınıf tanrı ve tanrıçalar sistemi görülmektedir. Bizim eski atalarımızın arasında da böyle dinî inançların var olduğunu biz yukarıda açıklamıştık.
Bizim düşüncemize göre, gök tanrının özel yeri olan çok tanrılı dinî inancın ilk meydana geldiği Türkmenistan (Genel Türkistan) olmalıdır. Bu inancın yüze çıkması ise “Änev” /Anû uygarlığının meydana geldiği dönem olmalıdır. Sümerler de bu dinî inacın mayasını bu yurttan götürmüş olmalıdır. Onların gök tanrısının adı ANU sözcüğü ise, yukarıda da açıkladığımız gibi Türkmence ÄNEV sözcüğü ile aynı olması açıkça görülmektedir. Burada altının çizilmesi gereken bir önemli mesele de Sümerlerin kendi gök tanrılarına dingir (tanrı), yel, yer ve diğer tanrılarına ise “EN” (iye, sahip, pir) takma ad koymalarıdır.
Arkeologların günümüze kadar Türkmen topraklarından ortaya çıkardığı çeşitli tanrıçalarının hem de kutsal öküzlerin çok sayıdaki heykelleri de bu fikre temel oluşturmaktadır. Çünkü onların hepsi Mezopotamya’da tekrar oluyor. Eski Türkmenistan ile eski Mezopotamya arasındaki birbirine denk gelen yer-yurt ve insan adlarını da buna eklemek mümkündür.
Bu fikri daha güçlü destekleyen başka bir delil de Amerika’nın ünlü bilim adamı Durant’ın dünyanın en eski uygarlık beşiklerinin başında Änev (Anau) ün gelmesi hem de uygarlığın çeşitli görünüşleri yönünden “tek tanrıcılık” inancının ilk kez Türkistan’da (Orta Asya’da) ortaya çıktığı konusundaki bilimsel açıklamalardır.”[79] Çalışmanın “Sonuç” bölümünde Durant’ın bu konudaki görüşüne tekrar yer verilecektir.
İnsan toplumlarında bayramlar başta din ile ilgili olarak meydana çıkmıştır. Sümerlerin dinî inançları gibi onların bayramları ile Türk mitolojisindeki bayramlar arasında da benzerlikler vardır. Hem Sümerlerde hem de Türk mitolojisinde bayramların en önemlisi bahar bayramıdır. Kışın ağır ve şiddetli günlerinin bitmesi ve ardından hayata tam coşku, sevinç ve heyecan veren bahar mevsiminin başlaması, tüm hayatının doğa şartlarına bağlı olan eski insanlarda ne derece sevinç, coşku ve hareket yaratmış olduğu bellidir. Aslında bahar bayramının felsefesinin özü “yeniden doğuş”’tur. Güngör bu konuda şöyle der: “Tarihin eski ve en medeni milleti olan Sümerler kozmolojik bir strüktüre sahip olan yeni yıl bayramını kutluyor, bunu A-ki-til diye adlandırıyorlardı. Burada kullanılan Til sözcüğü yaşamak, yeniden doğmak anlamına geliyordu. Bu bayram Sümer-Akad sentezi içinde de yer aldı ve Akadlar ona Akitu adını verdiler.”
Biz çalışmamızın dil bölümünde “til” sözcüğünün Türk dilendeki “diri” sözcüğü ve “ki” sözcüğü ise Türk dilindeki “kır” kelimesi ile aynı kökten olduğu düşüncemizi izah edeceğiz. Şimdi ise bu bayramın çeşitli varyantları ve onların arasındaki anlamlı benzerlikler üzerinde duralım:
Sümerlerde Bahar Bayramı (yeniden doğuş)
“Mezopotamya’nın büyük kentlerinde hemen hemen her gün tanrılara kurban sunma töreni yapılıyordu. Et, tarım ürünleri, su, şarap vb. ziyafeti veriliyordu. Çeşitli kokular kullanılıyordu. Bu törenler sadece ruhanîler tarafından yönetiliyordu, ancak gündelik törenlere sade insanlar ya katılamıyor, ya da çok az katılabiliyordu. Ancak bunun aksine her yılda ya da belli aylarda kutlanan bayramlara tüm sade insanlar da büyük coşku ile katılarak dinî törenlerini de yapıyorlardı. Bu bayramların en önemlisi ise ilkbaharın başında kutlanan bahar bayramı idi. Şenlikler gün boyunca devam ediyordu. Onun en önemli ve ilginç fırsatları kutsal düğün idi Bu düğün Kitab-ı Mukaddes’te TAMMUZ diye adı geçen Uruk kentinin hakanlarından olan Domuzi’nin rolünü oynayan hakan ile İN-ANNA’nın rolunü yerine getiren yüce ruhanî kadının beraberce ortaya çıkmasıyla sahneleştiriyor. Gerçekte bu düğün töreninde yani DOMUZİ ile Uruk kentinin koruyucu tanrıçası İN-ANNA’nın kutsal düğünlerinin yıllık tekrarında iki temenni vardı. Birincisi, yurtta bolluk ve bereketin temin olmasından, ikincisi ise kentin hakanına tanrıçanın kocası makamında uzun ömür verilmesinden emin olmaktı.”
Ünlü Türk Sümerolog’u Muazzez İlmiye Çığ’ın çok değerli eserlerinde bu konuda etraflı bilgiler bulunmaktadır. Bu eserlerden alınan, Ludingirra adlı bir Sümer şair ve öğretmeninin bu konuda yazdığı öyküsünün parçalarına göz atalım:
“Çocukluğuma ait ilk anımsadığım olay, korkunç bir kalabalık ile Tapınağa koştuğumuz. Herkes büyük bir sevinç içinde Tanrıçamız ile Tanrımız evlenecek diye birbirini kutluyordu. Bunun ne demek olduğunu bir türlü anlayamıyordum… Neler göreceğimi merakla bekliyordum. Nihayet büyük bir alana geldik. Karşıda, göğe kavuşacakmış gibi yükselen “zigguratı”(basamaklı kule) ile yeni yapılmış gibi pırıl pırıl parlayan E-KUR Tapınağı göründü.
Yaptığım araştırmaya göre bu bayramın başlangıcı, biz Sümerlere dayanıyormuş. Öyküsü şöyle:
Sevgili Tanrıçamız Inanna bilbad (venüs) yıldızından gelmiş veya onunla bir ilişkisi varmış. Biz o yıldızı çok çok sıcak olarak biliyoruz.. İnancımıza, yıldızın Tanrıçamıza büyük bir ateşlilik ve cinsel güç veriyormuş. Bu yüzden ona “Aşk Tanrıçası” adı verilmiş.
Tanrıçamız günlerden bir gün yeraltı kraliçesi olan kız kardeşi Ereşkigal’ı görmek için yeraltına gitmeye kalkar. Galiba asıl amacı yeraltı kraliçeliğini de ele geçirmekti. O, yeraltına gidenin bir daha çıkmayacağını biliyor, ama kendisi bir Tanrıça, kardeşi de oranın kraliçesi olduğuna göre çıkabileceğini umut ediyor. Fakat yine de veziri Tanrıça Ninşubur’a, “Eğer üç gün içinde yeraltından çıkmazsam, Tanrılarımızın toplantısına git ve beni kurtarmaları için rica et!” diyor…
Kardeşi onu görünce büyük bir kızgınlıkla, “Niçin geldin buraya? Bilmiyor musun buraya gelen bir daha çıkamaz” diye acı bir bakışla bakar bakmaz Tanrıçamız, çiviye asılı ceset gibi kaskatı oluveriyor. Aradan üç gün üç gece geçiyor; veziri bekleyedursun, ne gelen var ne giden! O hemen Tanrılar Meclisine koşar, Tanrılara birer birer yalvarır; hiçbiri aldırış etmez. Hatta babamız Enlil, onun büyükbabası olduğu halde “Gitmese idi, ne işi vardı orada?” der, yardım etmeye hiç yanaşmaz. İyi ki, bizim bilgelik Tanrımız Enki var. O hemen Kurgarra ve Kalaturra adlı iki cini yaratır, ellerine yaşam suyunu, yaşam yiyeceğini vererek yeraltına gönderir. Onlar Tanrıçanın üzerine ellerindekini serper serpmez, Tanrıça dirilir ve hemen yeraltından çıkmak için davranır. “Dur hele, buradan böyle kolay çıkılmaz, yerine birini bırakman gerek” der oradakiler. Hemen kimi bırakacak Tanrıça! “Ancak yeryüzüne gidince birini gönderebilirim” der. Tanrıça, yanında korkunç görünüşlü yeraltı cinleriyle yeryüzüne çıkar ve yerine gönderecek birini aramak için kent kent dolaşmaya başlar. Her gittiği kentte Tanrıları, Tanrıçalarının yok oluşuna üzülmüş, çuval giysiler içinde bulur ve hiç birini vermeye kıymaz.
En sonunda kocası Dumuzi’nin oturduğu Kullab kentine gelir. Bir de ne görün, kocası en güzel ve görkemli elbiselerini giymiş, başına tacını koymuş, tahtına kurulmuş oturuyor; umurunda değil karısının yok oluşu! Tanrıçamız, onu öyle görünce o kadar kızar ve sinirlenir ki, hırsından “Alın bunu, benim yerime yeraltına götürün” der. Onlar da Dumuzi’yi yaka paça sürükleyerek yeraltına götürürler…
Buna çok üzülen (Dumuzi’nin) kız kardeşi Tanrıçamız Geştinanna, Tanrılar meclisine başvurarak “Ne olur kardeşimin yerine beni göndersin yeraltına” diye yakarmış. Fakat Tanrıçamız Inanna, kocasının yaptığı saygısızlığın ve acımasızlığın cezasız kalmasına gönlü razı olmadığından hemen ona karşı çıkmış. Onun üzerine Geştinanna, “Öyle ise yılın yarısını ben yeraltında geçireyim, diger yarısını da kardeşim geçirsin” demiş. Çok kızgın olmasına karşın kocasının bütün bir yıl boyunca yeraltında kalmasını istemeyen Tanrıçamız bu öneriyi uygun görüp Tanrılar Meclisine kabul ettirmiş. O olaydan sonra Tanrımız Dumuzi, kış aylarını yeraltında geçirdikten sonra, yaz başlangıcında yeryüzüne çıkıp sevgili karısı ile birleşiyor. Biz, bu birleşmenin yeryüzüne bolluk ve bereket getireceğine inanıyoruz. Bunun için Tanrımız yerine kralımız, Tanrıçamız yerine bir baş rahibe yılda bir kere beraber olurlar. Onların beraber oldukları bu günlerde, şarkıcılar, ozanlar heyecan verici ateşli aşk şarkıları söyler ve çalarlar…”
Gülkaian “Oğuz günü” hakkında Cami-i Tevârih adlı esere dayanarak şunları yazıyor: Türkler Yafes İbn-i Nuh’un kökündendir, onlar doğu kısmına geldiler. Bu göçme dolayısı ile Yafes’in adı “Abulce” yahut Abulbeceye olarak değiştirildi. Inanc kentine yakın olduğu “Ortak” ve “Kurtak” yerlerini yayla olarak seçti ve kışlak için “Yursak”, “Gagian”, “Karakum”, “Talas” ve “Karaseyren”i beğendi. Abulbece handan, “Dip Bakuy” adlı bir oğlan oldu… Dip Bakuy dört oğula sahip oldu. Karahan’dan bir oğlan oldu ve adını Oğuzhan tayin ettiler. Oğuz’un doğumu ile çiçekler ve ağaçlar ve yeryüzü yeni hayata başladı. Oğuz bir kaç yıl sonra aynı zamanda kendi rakipleri ve düşmanlarına üstün gelerek Talas şehrinden Buhara’ya kadar feth etti. O günden dolayı “Büyük düğün” yahut “Büyük şenlik” yaygın olarak, Oğuz günü veya yeni gün olarak tanımlandı.”
