Hiperosmi: Üstün koku alma yeteneği.
Bazı insanlar koku alma duyularının çok hassas olduğunu iddia ederler. Başkalarından daha hassas bir buruna sahip olduğu iddiasının somut bir kanıtla desteklenmesi pek kolay değildir. Ancak koku konusunda dâhi birçok kurgu kahraman tanıyoruz. Örneğin Patrick Süskind’in olay yaratan Koku adlı romanının kahramanı Jean-Baptiste Grenouille kilometrelerce ötedeki insanları koku duyusu ile takip edebilmektedir. Bir başka koku dâhisine de Castle adlı dizinin 8. sezonunda rastladık. Mia Laszlo adlı dizi kahramanı, yüzünü görmediği hatta sesini duymadığı cinayet zanlısının izini üstün koku alma duyusunu kullanarak sürebilmektedir. Peki bu kurgu dâhilerle gerçek hayatta karşılaşmak mümkün mü?
Nasıl koku alırız?
Konuya nasıl koku aldığımızı anlayarak başlamalıyız. Burun deliklerinde havayı filtreleyen kıllar vardır. Burnun arkasında olfaktör epitelyum yer alır. Olfaktör koku almanın teknik terimidir. Epitelyum ise organı kaplayan doku demektir.
Olfaktör reseptörleri mukus tabakası ile kaplıdır. Almaç da denilen reseptör hücreleri sinyalleri alan hücrelerdir. Burun boşluğundaki reseptörler aldıkları sinyalleri olfaktör soğanları adlı yapıya iletirler. Koku soğanları da reseptörlerden aldığı sinyallerin beyne gönderilmesini sağlar.
Soluduğumuz havada çok sayıda koku molekülü vardır. Bu molekülleri teneffüs ederek burun deliklerinin arkasındaki epitele taşırız. Epiteli kaplayan mukus tabakasına temas eden moleküller, mukus tabakasına yapışır ve erir. Ardından reseptörler bu hücrelere bağlanır ve biyokimyasal bir reaksiyon gerçekleştirerek sinyali beyne taşır.
Çok sayıda sinir ve reseptör hücresine sahibiz. Farklı koku molekülleri farklı sinir ve reseptör hücreleri tarafından işlenir. İnsanlarda yaklaşık 350 farklı tip reseptör hücresi ve 1000 kadar sinir hücresi vardır. Bu yüzden belirli bir koku molekülü için çok sayıda sinir hücresi aktive olur.
Bir koku molekülü birden fazla reseptör tipini aktive edebilir. Bu nedenle sadece 350 tip koku reseptörümüz olmasına rağmen bunların farklı kombinasyonları çok daha fazla sayıda kokuyu ayırt etmemize olanak sağlar.
Dr. Charles Wysocki konu ile ilgili açıklamasında piyano benzetmesini kullanır. Parmakların farklı koku moleküllerini, piyanodan çıkan sesin ise kokuyu temsil ettiğini düşünün. Nasıl ki piyanoda aynı anda basılan tuşların farklı kombinasyonları, farklı sesler ortaya çıkmasını sağlarsa farklı koku reseptörleri kombinasyonu da farklı koku algılarına yol açar. Piyanodan çıkan farklı ses sayısının, piyanonun tuş sayısından çok daha fazla olması gibi 350 farklı tip koku reseptörü çok daha fazla sayıda kokunun algılamasını sağlar.
Hiperosmi Nedir?
Koku sinyalinin beyne gönderilmesi işleminin herhangi bir aşamasında sinyal sayısının artması, koku duyusunu hassaslaştırır. Daha basit bir şekilde ifade etmek için koku alma duyusunun 1-10 arasında değiştiğini varsayalım. İnsanların koku alma düzeyleri de sinyalleri algılama hassaslıklarına bağlı olarak değişeceğinden aynı çiçeği koklayan iki insandan birinin 5, bir başkasının 7 kuvvetinde sinyal algılaması mümkündür. İşte bu duruma hiperosmi denir. Bu durum, normal bir kişinin kaçıracağı kokuların da algılaması anlamına gelir.
Bazı araştırmacılar kesin nedenini açıklayamamakla birlikte düşük kuvvetli sinyaller nedeni ile insanın bilinçli olarak algılayamadığı kokuların da bilinçaltında bir tepkiye yol açtığına inanmaktadır.
Hiperosminin Etkileri
Koku alma konusunda üstün yetenekli olmak, yaşamsal bir avantajdan ziyade bir dezavantajdır. Çünkü her kokuyu çok güçlü bir şekilde hissetmek, bulantıya ve kusma nöbetlerine neden olabilir.
Her insanın spesifik bir vücut kokusu vardır. Birçoğumuz çok güçlü olmadıkça insanları kokusundan tanıyamayız. Ancak hiperosmisi olan kişiler için durum farklıdır. Bu kişiler genellikle anti sosyal bir yaşam sürmeyi tercih ederler. Tıpkı koku algısıyla katilin izini sürmeyi başaran Mia Laszlo’nun yalnız bir yaşamı seçmesi ve evinin girişine bir dezenfeksiyon odası kurdurmuş olması gibi.
Nedeni ve tedavisi
Hiperosmi ile doğan çok az sayıda insan vardır. Ancak hiperosmi geçici olarak da görülebilir. Örneğin hamileliğin birçok kadında hiperosmiye neden olduğu bilinmektedir. Derecesi değişebilir ancak çoğu kadın, hamileliği sırasında koku hassasiyetinin arttığını deneyimler. Hamileliğin sonlanması ile hiperosmi de geçer.
Migrenden muzdarip olan birçok hastada hiperosminin ortaya çıktığı belgelenmiştir. Ancak migrenin mi hiperosmiye yoksa hiperosminin mi migrene yol açtığı bilinmemektedir. Ayrıca toksik buhara maruz kalmanın ya da başka bazı hastalıkların da hiperosmiye yol açtığı görülmüştür.
Örneğin burun travmasının hiperosmiye yol açması mümkündür. Hiperosmi, koku alma duyusunun diğer durumları (koku duyusunun azalması veya tamamen ortadan kalması) ile de sonuçlanabilir.
Hiperosminin tedavi seçenekleri son derece kısıtlıdır. Hamilelik ve migren ile oluşan hiperosmi kendiliğinden geçer. Travmaya bağlı olarak gelişen hiperosmi, cerrahi müdahale ile tedavi edilebilir. Ancak durum genetik yani doğuştansa tedavi imkânı yoktur.
Hiperosmi: Üstün koku alma yeteneği.
Nasıl koku alırız?
Konuya nasıl koku aldığımızı anlayarak başlamalıyız. Burun deliklerinde havayı filtreleyen kıllar vardır. Burnun arkasında olfaktör epitelyum yer alır. Olfaktör koku almanın teknik terimidir. Epitelyum ise organı kaplayan doku demektir.
Olfaktör reseptörleri mukus tabakası ile kaplıdır. Almaç da denilen reseptör hücreleri sinyalleri alan hücrelerdir. Burun boşluğundaki reseptörler aldıkları sinyalleri olfaktör soğanları adlı yapıya iletirler. Koku soğanları da reseptörlerden aldığı sinyallerin beyne gönderilmesini sağlar.
Soluduğumuz havada çok sayıda koku molekülü vardır. Bu molekülleri teneffüs ederek burun deliklerinin arkasındaki epitele taşırız. Epiteli kaplayan mukus tabakasına temas eden moleküller, mukus tabakasına yapışır ve erir. Ardından reseptörler bu hücrelere bağlanır ve biyokimyasal bir reaksiyon gerçekleştirerek sinyali beyne taşır.
Çok sayıda sinir ve reseptör hücresine sahibiz. Farklı koku molekülleri farklı sinir ve reseptör hücreleri tarafından işlenir. İnsanlarda yaklaşık 350 farklı tip reseptör hücresi ve 1000 kadar sinir hücresi vardır. Bu yüzden belirli bir koku molekülü için çok sayıda sinir hücresi aktive olur.
Bir koku molekülü birden fazla reseptör tipini aktive edebilir. Bu nedenle sadece 350 tip koku reseptörümüz olmasına rağmen bunların farklı kombinasyonları çok daha fazla sayıda kokuyu ayırt etmemize olanak sağlar.
Dr. Charles Wysocki konu ile ilgili açıklamasında piyano benzetmesini kullanır. Parmakların farklı koku moleküllerini, piyanodan çıkan sesin ise kokuyu temsil ettiğini düşünün. Nasıl ki piyanoda aynı anda basılan tuşların farklı kombinasyonları, farklı sesler ortaya çıkmasını sağlarsa farklı koku reseptörleri kombinasyonu da farklı koku algılarına yol açar. Piyanodan çıkan farklı ses sayısının, piyanonun tuş sayısından çok daha fazla olması gibi 350 farklı tip koku reseptörü çok daha fazla sayıda kokunun algılamasını sağlar.
Hiperosmi Nedir?
Koku sinyalinin beyne gönderilmesi işleminin herhangi bir aşamasında sinyal sayısının artması, koku duyusunu hassaslaştırır. Daha basit bir şekilde ifade etmek için koku alma duyusunun 1-10 arasında değiştiğini varsayalım. İnsanların koku alma düzeyleri de sinyalleri algılama hassaslıklarına bağlı olarak değişeceğinden aynı çiçeği koklayan iki insandan birinin 5, bir başkasının 7 kuvvetinde sinyal algılaması mümkündür. İşte bu duruma hiperosmi denir. Bu durum, normal bir kişinin kaçıracağı kokuların da algılaması anlamına gelir.
Bazı araştırmacılar kesin nedenini açıklayamamakla birlikte düşük kuvvetli sinyaller nedeni ile insanın bilinçli olarak algılayamadığı kokuların da bilinçaltında bir tepkiye yol açtığına inanmaktadır.
Hiperosminin Etkileri
Koku alma konusunda üstün yetenekli olmak, yaşamsal bir avantajdan ziyade bir dezavantajdır. Çünkü her kokuyu çok güçlü bir şekilde hissetmek, bulantıya ve kusma nöbetlerine neden olabilir.
Her insanın spesifik bir vücut kokusu vardır. Birçoğumuz çok güçlü olmadıkça insanları kokusundan tanıyamayız. Ancak hiperosmisi olan kişiler için durum farklıdır. Bu kişiler genellikle anti sosyal bir yaşam sürmeyi tercih ederler. Tıpkı koku algısıyla katilin izini sürmeyi başaran Mia Laszlo’nun yalnız bir yaşamı seçmesi ve evinin girişine bir dezenfeksiyon odası kurdurmuş olması gibi.
Nedeni ve tedavisi
Hiperosmi ile doğan çok az sayıda insan vardır. Ancak hiperosmi geçici olarak da görülebilir. Örneğin hamileliğin birçok kadında hiperosmiye neden olduğu bilinmektedir. Derecesi değişebilir ancak çoğu kadın, hamileliği sırasında koku hassasiyetinin arttığını deneyimler. Hamileliğin sonlanması ile hiperosmi de geçer.
Migrenden muzdarip olan birçok hastada hiperosminin ortaya çıktığı belgelenmiştir. Ancak migrenin mi hiperosmiye yoksa hiperosminin mi migrene yol açtığı bilinmemektedir. Ayrıca toksik buhara maruz kalmanın ya da başka bazı hastalıkların da hiperosmiye yol açtığı görülmüştür.
Örneğin burun travmasının hiperosmiye yol açması mümkündür. Hiperosmi, koku alma duyusunun diğer durumları (koku duyusunun azalması veya tamamen ortadan kalması) ile de sonuçlanabilir.
Hiperosminin tedavi seçenekleri son derece kısıtlıdır. Hamilelik ve migren ile oluşan hiperosmi kendiliğinden geçer. Travmaya bağlı olarak gelişen hiperosmi, cerrahi müdahale ile tedavi edilebilir. Ancak durum genetik yani doğuştansa tedavi imkânı yoktur.
