Kumanlar

Kumanlar, 11. yüzyıl ile 14. yüzyıl arasında, Doğu Avrupa’da yaşamış bir Türk boyudur.

Tarihte Kıpçaklar ile aynı birlik içinde bulunmuş, bu yüzden de zamanla Kıpçaklar ile aynı sayılabilmişlerdir.

Başlarında “atabek” denen beyleri var olmuştur ve onun tarafından hem askeri, hem ekonomik, hem de siyasi bakımdan yönetilirler. Bütün idare bu beyde toplanmıştır.

İçlerinde 40-45 bin aile olan kollar halinde yaşamışlardır. Bu nedenle askeri zaferleri hem savunmada, hem de taarruzda bulunmaktadır. Giyim, kuşam da genelde kırmızı ve mavi tercih edilmiştir.

Türlü belgelere göre sarı veya kumral saçlı, uzun boylu ve mavi gözlü fiziksel özellikleri ile anılırlar.

“Kuman” etnik adı, tarihte birçok dilde farklı adlarla anılmıştır. İranlı Mervezi 1120 yılında Qun adında bir halktan söz ederken, Ermeni Urfalı Mateos aynı bağlamda Xarteşk’ adlı bir halktan bahsetmiştir.

11. yüzyıl ortalarına doğru, Doğu Roma kaynaklarında Κούμανοι veya Κόμανοι adıyla; Latin kaynaklarında Comani, Cumani veya Cuni; Alman kaynaklarında Valwen; Rus kaynaklarında Polovci (Polovec sözünün çokluk şekli) olarak geçmiştir.

Macarcada Kun (çokluğu Kunok), Ukrayncada Половці “Kumanlar”, Bulgarcada Кумани “Kumanlar” olarak adlandırılmışlardır.

Ermenice, Almanca ve Rusça etnonimleri Kumanların kendi kendilerine taktıkları ve Türk dili ve bağlantılı dillerde “solgun” anlamına gelen Qoman/Quman adından türetilmiştir.

Kumanlar, Türk lehçelerinin Doğu Avrupa’da konuşulmuş olan kollarından birini konuşmuşlardır. Bu dil, bilimsel yayınlarda Kumanca, Kuman Türkçesi olarak belirtilir.

Kumanlar, Gök Tanrı inancına mensup olmuşlardır. Tengricilik veya Gök Tanrı dini, tüm Türklerin, şimdiki inanç sistemlerine katılmadan önceki inancıdır.
Tengricilik, Hunlar, Avarlar, Ön Bulgarlar ve daha sonra da Cengiz Han’ın Altın Ordu’su gibi, Kumanlar tarafından Avrupa’ya da taşınmıştır.

Bu inanç göçebe yaşamına o kadar bağlıdır ki, Tengrici kavimlerin yerleşik bir yaşama geçişleri daima göçebe hayatı ile birlikte Tengriciliği de bırakmalarını ve diğer inançları kabul etmelerini beraberinde getirmiştir.

Göçebeliği bırakmayan kavimler, Tengriciliği de bırakmamışlardır. Doğu ve Orta Avrupa’da, Orta Çağ’ın sonlarına kadar, Tengri’ye dua eden bazı ufak göçebe kavimlere rastlamak mümkün olmuştur.

Macar kralı Andras II ile ittifakta olan Bortz Han liderliğindeki Kumanlar, 1227 yılında Moldova bölgesinde, Estergon Başpiskoposu Róbert tarafından kitlesel olarak vaftiz edilmişlerdir.

Türkiye’de Kuman Asıllı Bölgeler

Artvin, Yusufeli, Ardanuç, Şavşat, Rize’nin batı yakası, Trabzon’un doğu yakası olmak üzere Türkiye’de 1.200.000’e yakın dil ve kültürünü kaybetmiş Ortodoks Kuman (Kıpçak) asıllı yaşamaktadır.