Ömer-28
Aktif Üyemiz
Musul petrolünde payımız var mı?
Musul meselesi her gündeme geldiğinde ortaya atılan pay meselesi yine gündemi meşgul ediyor.
IŞİD milislerinin Musul'u ele geçirip Başkonsolosumuz Öztürk Yılmaz ile konsolosluk personelini kaçırmaları üzerinde Musul konusu ve Türkiye'nin Musul petrollerinde hakkı olduğu iddiası yeniden gündeme geldi.
Tarihçi-Yazar Murat Bardakçı Haberturk'teki bugünkü köşesinde Musul ile ilgili tüm gerçekleri yazdı.
İşte, Musul meselesinin ve Musul petrolleri üzerinde artık bir hakkımızın bulunmamasının kısa öyküsü: Birinci Dünya Savaşı'ndan mağlup olarak çıkan Türkiye, daha birçok toprağı ile beraber Musul'dan da çekilmek zorunda kaldı, birliklerimiz 15 Kasım 1918'de Musul'u terketti ve Irak, tamamen ingiliz hâkimiyeti altına girdi.
MUSUL NASIL ELDEN ÇIKTI
Musul, 28 Ocak 1920'de yayınlanan Misak-ı Milli metni yorumlandığında sınırlarımız içerisinde görülüyor ise de bu metin bir anlaşma değil, sadece "temenni belgesi" idi ve uluslararası alanda hüküm ifade etmiyordu. 1932'de karara bağlandı.Türkiye, Lozan görüşmelerinde Musul'u elinde tutabilmek için büyük çaba gösterdi ama talebini İngiliz tarafına kabul ettiremedi ve Irak sınırı ile Musul konusu, konferans sonrasına bırakıldı. Anlaşmazlık, Türk ve İngiliz heyetleri arasında 19 Mayıs 1924'te başlayan Haliç Konferansı'nda ele alındı, bir sonuç elde edilememesi üzerine 1925'te Milletler Cemiyeti'ne götürüldü ve Cemiyet 16 Aralık 1925'te Musul'un İngilizler'e bırakılması kararını verdi.
PETROLDEN 25 YIL SÜREYLE YÜZDE 10 PAY
Ankara'nın bu kararı tanımaması üzerine Türk ve İngiliz yetkililer yeniden biraraya geldiler ve 5 Haziran 1926'da Ankara'da bir anlaşma imzaladılar. "Türkiye ile İngiltere ve Irak Arasında Türk-lrak Sınırı ve İyi Komşuluk İlişkileri Andlaşması" isimli metinde Türk-lrak sınırı ayrıntıları ile belirleniyor ve anlaşmanın 14. maddesi de Musul petrollerinden elde edilecek gelirin yüzde onunun 25 yıl süre ile Türkiye'ye ödenmesini öngörüyordu. Irak'ın 1932'de İngiltere'den bağımsızlığı kazanmasının ardından, 8 Aralık 1936'da Türkiye ile Irak arasında bir protokol imzalandı ve anlaşmanın aynen devamına karar verildi.
MEŞHUR 14. MADDE
Ankara Anlaşması'nın Musul'un petrol gelirinden Türkiye'ye hisse verilmesi ile ilgili 14. maddesi, şöyle idi: "Her iki ülke arasında ortak çıkarlar alanını genişletmek amacıyla, Irak hükümeti işbu anlaşmanın yürürlüğe konulması gününden başlayarak 25 yıl süre ile, aşağıda gösterilen gelirlerin yüzde 10'unu Türkiye'ye ödeyecektir: a) 14 Mart 1925 günlü çalık sözleşmesinin 10. maddesi uyarınca "Turkish Petrolium" kumpanyasından, b) Yukarıda anılan ayrıcalık sözleşmesinin 6. maddesi uyarınca petrol ihraç edebilecek olan ortaklıklardan ya da kişilerden, c) Sözkonusu ayrıcalık sözleşmesinin 33. maddesi uyarınca kurulabilecek yan ortaklıklardan". Türkiye'de senelerden buyana "Musul'un bize ait olduğu" yahut "Musul petrolleri üzerinde hakkımızın bulunduğu" yolunda ortaya atılan iddiaların temeli, Ankara Anlaşması'nın bu 14. maddesidir ve anlaşma Türkiye'ye Musul petrolleri üzerinden daimî bir hak vermemekte, petrol gelirinin sadece yüzde onunun 25 sene boyunca Ankara'ya ödenmesi hükmünü getirmektedir.
CAHİT KAYRA ANLATIYOR
Ama, anlaşmanın bu hükmü tam olarak yerine getirilemedi ve uygulanmamasında Türkiye'nin de kabahati oldu: Ankara, ödemelerin zamanında yapılıp yapılmadığını kontrol etmemişti.Türkiye'nin Irak'tan o zamanki para ile 100 milyon liralık bir alacağının bulunduğu, 1952'de bütçe öncesi gelir tahminleri yapıldığı sırada o senelerin genç bir maliyecisi olan Cahit Kayra tarafından farkedildi. Musul petrol gelirleri konusunda Türkiye'nin son görüşmecisi olan, ilerki senelerin siyasetçisi, bakanı ve edebiyatçısı Cahit Kayra, 1995'in sonunda yayınladığı "1938 Kuşağı" isimli anılarında, Bağdat'taki temaslarını ve yaşanan tuhaflıkları şöyle anlatır: "Gelir tahminlerini hazırlarken birşey keşfettim. Bizim Irak petrollerinden aldığımız pay birden iki katına çıkmıştı. İnceledik ve böylece ilk kez Irak petrollerinden aldığımız payı öğrendik. ...Irak petrolleriyle ilgili dosyayı incelemek istedim. O zamanki genel müdür Namık Yolga, öyle bir dosya olmadığını söyledi. ...Elimizde sadece Resmi Gazete'de yayınlanmış bir protokol metni vardı. Resmi Gazete'nin o nüshasını çantama koyup Bağdat'a gittim. O zamanki Bağdat Büyükelçimiz İsmet İnönü'nün sınıf arkadaşı, Kurtuluş Savaşı'nın kahramanlarından ve daha sonra MAH örgütünü kuran Rahmi Apak'tı. Bağdat'a vardığımızın haftasında Apak'la o zamanın kudretli başbakanı Nuri Said Paşa'yı ziyarete gittik. Rahmi Apak, Paşa'yla Harbiye'den arkadaştı. Senli benli konuşuyorlardı.
PROTOKOL KAYBOLMUŞ
Iraklılar'ın bizden hem protokolü göstermelerini isteyeceklerini bekliyor, hem korkuyordum. Sonradan anlaşıldı ki, bizde Resmi Gazete'de yayınlanmış bir metin vardı ama onlarda o da yoktu. Biz 100 milyon lira istiyorduk. Nuri Said Paşa '50 milyon ödeyelim. Sanayi Bakanı Nedim Paçacı'ya bu kadarını zorla kabul ettirebiİdim. Başbakan olmama rağmen daha fazlasına gücüm yetmez' dedi. Sonuçta 50 milyonu alıp dosyayı kapatmayı hükümetimize önerme kararı aldık. Ama Ankara 100 milyonu almakta kararlıydı. ...1958'de Irak'ta kanlı bir devrim patladı, biz de alacağımızdan tümüyle vazgeçtik, herkes rahat etti. İş böylece kapandıktan sonra Dışişleri'nde 1932 protokolünün dosyaları bulundu ve arşive kaldırıldı..." "Musul petrollerindeki Türk hissesi" efsanesinin aslı işte budur!
Musul meselesi her gündeme geldiğinde ortaya atılan pay meselesi yine gündemi meşgul ediyor.
IŞİD milislerinin Musul'u ele geçirip Başkonsolosumuz Öztürk Yılmaz ile konsolosluk personelini kaçırmaları üzerinde Musul konusu ve Türkiye'nin Musul petrollerinde hakkı olduğu iddiası yeniden gündeme geldi.
Tarihçi-Yazar Murat Bardakçı Haberturk'teki bugünkü köşesinde Musul ile ilgili tüm gerçekleri yazdı.
İşte, Musul meselesinin ve Musul petrolleri üzerinde artık bir hakkımızın bulunmamasının kısa öyküsü: Birinci Dünya Savaşı'ndan mağlup olarak çıkan Türkiye, daha birçok toprağı ile beraber Musul'dan da çekilmek zorunda kaldı, birliklerimiz 15 Kasım 1918'de Musul'u terketti ve Irak, tamamen ingiliz hâkimiyeti altına girdi.
MUSUL NASIL ELDEN ÇIKTI
Musul, 28 Ocak 1920'de yayınlanan Misak-ı Milli metni yorumlandığında sınırlarımız içerisinde görülüyor ise de bu metin bir anlaşma değil, sadece "temenni belgesi" idi ve uluslararası alanda hüküm ifade etmiyordu. 1932'de karara bağlandı.Türkiye, Lozan görüşmelerinde Musul'u elinde tutabilmek için büyük çaba gösterdi ama talebini İngiliz tarafına kabul ettiremedi ve Irak sınırı ile Musul konusu, konferans sonrasına bırakıldı. Anlaşmazlık, Türk ve İngiliz heyetleri arasında 19 Mayıs 1924'te başlayan Haliç Konferansı'nda ele alındı, bir sonuç elde edilememesi üzerine 1925'te Milletler Cemiyeti'ne götürüldü ve Cemiyet 16 Aralık 1925'te Musul'un İngilizler'e bırakılması kararını verdi.
PETROLDEN 25 YIL SÜREYLE YÜZDE 10 PAY
Ankara'nın bu kararı tanımaması üzerine Türk ve İngiliz yetkililer yeniden biraraya geldiler ve 5 Haziran 1926'da Ankara'da bir anlaşma imzaladılar. "Türkiye ile İngiltere ve Irak Arasında Türk-lrak Sınırı ve İyi Komşuluk İlişkileri Andlaşması" isimli metinde Türk-lrak sınırı ayrıntıları ile belirleniyor ve anlaşmanın 14. maddesi de Musul petrollerinden elde edilecek gelirin yüzde onunun 25 yıl süre ile Türkiye'ye ödenmesini öngörüyordu. Irak'ın 1932'de İngiltere'den bağımsızlığı kazanmasının ardından, 8 Aralık 1936'da Türkiye ile Irak arasında bir protokol imzalandı ve anlaşmanın aynen devamına karar verildi.
MEŞHUR 14. MADDE
Ankara Anlaşması'nın Musul'un petrol gelirinden Türkiye'ye hisse verilmesi ile ilgili 14. maddesi, şöyle idi: "Her iki ülke arasında ortak çıkarlar alanını genişletmek amacıyla, Irak hükümeti işbu anlaşmanın yürürlüğe konulması gününden başlayarak 25 yıl süre ile, aşağıda gösterilen gelirlerin yüzde 10'unu Türkiye'ye ödeyecektir: a) 14 Mart 1925 günlü çalık sözleşmesinin 10. maddesi uyarınca "Turkish Petrolium" kumpanyasından, b) Yukarıda anılan ayrıcalık sözleşmesinin 6. maddesi uyarınca petrol ihraç edebilecek olan ortaklıklardan ya da kişilerden, c) Sözkonusu ayrıcalık sözleşmesinin 33. maddesi uyarınca kurulabilecek yan ortaklıklardan". Türkiye'de senelerden buyana "Musul'un bize ait olduğu" yahut "Musul petrolleri üzerinde hakkımızın bulunduğu" yolunda ortaya atılan iddiaların temeli, Ankara Anlaşması'nın bu 14. maddesidir ve anlaşma Türkiye'ye Musul petrolleri üzerinden daimî bir hak vermemekte, petrol gelirinin sadece yüzde onunun 25 sene boyunca Ankara'ya ödenmesi hükmünü getirmektedir.
CAHİT KAYRA ANLATIYOR
Ama, anlaşmanın bu hükmü tam olarak yerine getirilemedi ve uygulanmamasında Türkiye'nin de kabahati oldu: Ankara, ödemelerin zamanında yapılıp yapılmadığını kontrol etmemişti.Türkiye'nin Irak'tan o zamanki para ile 100 milyon liralık bir alacağının bulunduğu, 1952'de bütçe öncesi gelir tahminleri yapıldığı sırada o senelerin genç bir maliyecisi olan Cahit Kayra tarafından farkedildi. Musul petrol gelirleri konusunda Türkiye'nin son görüşmecisi olan, ilerki senelerin siyasetçisi, bakanı ve edebiyatçısı Cahit Kayra, 1995'in sonunda yayınladığı "1938 Kuşağı" isimli anılarında, Bağdat'taki temaslarını ve yaşanan tuhaflıkları şöyle anlatır: "Gelir tahminlerini hazırlarken birşey keşfettim. Bizim Irak petrollerinden aldığımız pay birden iki katına çıkmıştı. İnceledik ve böylece ilk kez Irak petrollerinden aldığımız payı öğrendik. ...Irak petrolleriyle ilgili dosyayı incelemek istedim. O zamanki genel müdür Namık Yolga, öyle bir dosya olmadığını söyledi. ...Elimizde sadece Resmi Gazete'de yayınlanmış bir protokol metni vardı. Resmi Gazete'nin o nüshasını çantama koyup Bağdat'a gittim. O zamanki Bağdat Büyükelçimiz İsmet İnönü'nün sınıf arkadaşı, Kurtuluş Savaşı'nın kahramanlarından ve daha sonra MAH örgütünü kuran Rahmi Apak'tı. Bağdat'a vardığımızın haftasında Apak'la o zamanın kudretli başbakanı Nuri Said Paşa'yı ziyarete gittik. Rahmi Apak, Paşa'yla Harbiye'den arkadaştı. Senli benli konuşuyorlardı.
PROTOKOL KAYBOLMUŞ
Iraklılar'ın bizden hem protokolü göstermelerini isteyeceklerini bekliyor, hem korkuyordum. Sonradan anlaşıldı ki, bizde Resmi Gazete'de yayınlanmış bir metin vardı ama onlarda o da yoktu. Biz 100 milyon lira istiyorduk. Nuri Said Paşa '50 milyon ödeyelim. Sanayi Bakanı Nedim Paçacı'ya bu kadarını zorla kabul ettirebiİdim. Başbakan olmama rağmen daha fazlasına gücüm yetmez' dedi. Sonuçta 50 milyonu alıp dosyayı kapatmayı hükümetimize önerme kararı aldık. Ama Ankara 100 milyonu almakta kararlıydı. ...1958'de Irak'ta kanlı bir devrim patladı, biz de alacağımızdan tümüyle vazgeçtik, herkes rahat etti. İş böylece kapandıktan sonra Dışişleri'nde 1932 protokolünün dosyaları bulundu ve arşive kaldırıldı..." "Musul petrollerindeki Türk hissesi" efsanesinin aslı işte budur!
