Yapay zekâ, artık hayatın her alanında karşımıza çıkan bir gerçek. Sadece bilgi veren ya da işlem yapan sistemler olmaktan çıkan bu teknolojiler, bugün kararlar veriyor, tercih yapıyor, hatta insan hayatını etkileyen sonuçlara sebep olabiliyor. Peki bu kadar etkin bir yapının bir “vicdanı” olabilir mi? Ya da şöyle soralım: Makinelere ahlak öğretilebilir mi?
İnsan, yaratılış itibarıyla sadece akılla değil, kalple de karar verir. Vicdan, çoğu zaman verilerden değil, değerlerden beslenir. Bir hasta için karar verirken sadece tıbbi verilere değil, merhamete de başvururuz. Bir hata karşısında sadece kurallara değil, niyete de bakarız. Ancak yapay zekâ, bu insani boyutlardan yoksun görünüyor. Kodlarla çalışan bir sistemin adaletli, merhametli ya da vicdanlı davranması mümkün müdür?
Modern yazılımlar, “etik algoritmalar” üzerinde yoğun şekilde çalışıyor. Yapay zekâ, bazı durumlarda puanlama sistemleriyle karar veriyor. Örneğin kısıtlı kaynakla iki hastadan birini kurtarması gerektiğinde, yaş, hayatta kalma ihtimali gibi verileri hesaplayarak karar veriyor. Ancak bu seçimler, matematiksel doğruluğa sahip olsa da ahlaki anlamda her zaman kabul edilebilir olmuyor. Çünkü sayılar vicdanın yerine geçemiyor.
İslami düşünceye göre ise her insan eşsizdir ve can kutsaldır. Kur’an’da, bir insanı kurtarmanın bütün insanlığı kurtarmaya denk olduğu belirtilir. Bu anlayış, kararları sadece faydaya ya da istatistiklere göre vermenin ötesine geçer. Merhamet, adalet, takdir ve hikmet gibi kavramlar devreye girer. Bu durumda, İslami etik ilkelerle çalışan bir yapay zekâ geliştirmek, hem teknolojik hem de manevi anlamda önemli bir sorumluluk haline gelir.
Gelecek yıllarda belki de cuma hutbesi okuyan yapay zekâlarla karşılaşacağız. Ya da fıkıh kitaplarını tarayarak helal ve haram konusunda rehberlik eden algoritmalarla… Ancak unutulmamalıdır ki vicdan, sadece kodla değil, kalple yazılır. Ve bir makineye vicdan kazandırmak, sadece programlamayla değil, değerlerle mümkündür.
İşte bu yüzden yapay zekânın geleceği kadar, onunla birlikte taşıyacağı ahlaki yük de konuşulmalı. Sadece ne yapabildiği değil, neden ve nasıl yaptığı da sorulmalı. Zira gerçek zekâ, vicdanla birleştiğinde insana hizmet eder.
