Şifali Bitkiler Sözlüğü S
Safran: (Safran-Krokus / Saffron / Crocus sativus) Eylül-ekim aylari arasinda. mor renkli ve hos kokulu çiçekler açan 15-30 cm boylarinda. soganli. otsu bir bitki. Etli ve yuvarlak 2-3 cm çapinda bir sogani vardir. Üretimi de bu soganlarla yapilir. Yapraklar uzun. dar ve ortasi beyaz çiçeklidir. Yapraklar çiçeklerden sonra meydana gelir. Çiçekler 6 parçali. erkek organlari 3 tâne. disi organin kapsül kismi olan stigmalari turuncu renklidir. Safran. Hititler döneminden beri Anadolu’da bilinmekte ve ilâç olarak kullanilmaktadir. Grekler döneminde de Bati Anadolu’da oldukça ticâreti yapilmistir. Osmanlilar döneminde de önemini koruyan bir ihraç ürünü olmustur. Daha önceleri Urfa. Mardin. Kastamonu. Ankara. Istanbul’da kültürü yapilmaktaydi. Fakat bugün sadece Kastamonu’nun birkaç köyünde üretimi yapilabilmektedir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Kastamonu-Safranbolu’da yer yer yetistirilir.
Kullanildigi yerler: Kirmizi renkli boya maddeleri. sekerler. uçucu ve sâbit yaglar ihtivâ eder. Sinir sistemini uyarici. istah açici. âdet söktürücü. koku ve renk verici olarak kullanilir. Toz hâlinde istah açici ve mîdevî olarak kullanilabilir. Fazla miktarda kullanilmamalidir. Hamileler kesinlikle kullanmamalidir.
Sakız Ağacı: (Mastixpistazie / Lentisque / Mastic tree / Pistacia lentiscus) Nisan-mayis aylari arasinda. yesilimsi renkte çiçekler açan 1-3 m yüksekliginde. sik dalli. çali görünüsünde ve kisin yapraklarini dökmeyen agaçlar. Mezdeki sakizi olarak da bilinir. Gövdeleri dik ve silindir biçiminde olup. saglamdir. Kabuklari esmer renkli ve reçine kanallari ihtiva eder. Meyveleri ufak. yuvarlak ve kirmizimsi siyah renklidir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Bati ve Güney Anadolu.
Kullanildigi yerler: Bitkinin dal ve gövdesinden. mastix adi verilen sakiz elde edilir. Agacin gövdelerine yapilan yaralamalardan bir usare akar. Toplanan bu usare 2-4 haftada katilasir. Soluk sari renkli. kolaylikla kirilabilen parça ve damlalar hâlindedir. Özel bir kokusu ve tadi vardir. Eter ve etonolde çözünür. Sakiz içinde uçucu yag. mastisik asit. mastisin ve aci maddeler bulunmaktadir. Eskiden balgam söktürücü olarak kullanilmistir. Dis etlerini kuvvetlendirmek ve agiz kokusunu gidermek için kullanilir
Salep: (Sahlep / Çayirotu / Çemçiçegi / Orchis / Tuber salep ) Orchis. Ophyris. Serapias. Platanthera. Dactylorhiza vs. cinslerine âit türlerin yumrularina verilen ad. Bu bitkilerin toprak altinda iki yumrusu bulunur. Bunlardan biri ana yumrudur ve o senenin gövdesini verir. Digeriyse gençtir (hemsire veya kardes yumru) ve gelecek yilin yumrusunu verir. Salep elde edilen türlerin hepsi yumruludur. Salep daha çok kireçli topraklari sever. Ormanlik bölgelerde yetisen saleplerin yumrusu iri olur. Çayirlarda yetisen saleplerin yumrusu ise daha zayiftir. Anadolu’da salep genellikle Orchis ve Ophyrus türlerinden elde edilir.
Salep eldesi: Bitki çiçekteyken. toprak altindaki yumrulari toplanir. Yalniz yan yumru alinir. gövdeyi tasiyan ana yumru genellikle alinmaz. Fakat her ikisi de kulanilabilir. Yumrular kremsi. yumurta seklinde veya çatalsidir. Toplanan yumrular suyla yikanarak temizlenir. ipe dizilir ve su veya sütle kaynatilir. sonra açik havada kurutulur. Kurutulan yumrular dövülerek toz edilir. Elde edilen bu toz kullanilacak hâle gelmis olan salebi verir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Çogunlukla Bati. Güneybati. Güney ve Kuzey Anadolu olmakla beraber Anadolu’nun birçok yerinde yetisir.
Kullanildigi yerler: Bilesiminde nisasta. sekerler. musilaj ve azotlu maddeler vardir. Bilhassa çocuklarda ishal kesici. kuvvet verici ve gidâ olarak kullanilir. Barsak nezlesinde soguk alginliklarinda ve öksürüge karsi halk arasinda çok kullanilmaktadir. Afrodizyak (Cinsel gücü artirici) etkisi vardir.
Sandal Ağacı: (Kalanga / Santalum album / Santalwood / Santal de mysore) Sandalgiller familyasindan. küçük boylu bir agaçtir. Hindistan ve Malakka'nin daglik bölgelerinde yetisir. Yaprak dökmez. Yapraklari karsiliklidir. Çiçekleri sarimtirak kirmizidir. Meyveleri kiraz büyüklügünde olup. siyah renklidir. Odunu (Lignum santali) sarimtirak renktedir ve kokuludur. Bu odundan. uçucu bir yag olan. (Oleum santal / Santal esansi) çikartilir.
Kullanildigi yerler: Santal esansi. idrar yollarindaki mikroplari giderir. Ayrica. bu agacin odununu. parfüm ve tütsü yapiminda kullanilir.
Saparna: (Stechwinde / Sarsaparille / Salsepareille / Sarsaparilla / Smilax aspera / Smilax) Agustos-eylül aylari arasinda. beyazimsi-sari renkli çiçekler açan. tirmanici. dikenli ve iki evcikli bir bitkidir. Yapraklar sapli ve kisin dökülmez. Kalb seklinde ve tam kenarlidir. Çiçekler yapraklarin koltugunda küçük semsiye durumunda. 5-10 çiçeklidir. Meyveleri kirmizimsi. yuvarlak. 1 cm kadar çapta ve 1-3 tohumludur. Öz dikeni adiyla bilinir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Marmara. Bati ve Güney Anadolu.
Kullanildigi yerler: Kökleri tanen. nisasta. sekerler ve saponin tasir. Terletici ve kan temizleyici özelliktedir. Tohumlarin üzerlerindeki zar. “gicir” adiyla sakizlara katilir. Körpe sürgünler sebze olarak haslandiktan sonra yenir. Bati Anadolu’da “sircan” adiyla taninir. Terletir. kani temizler ve cilt hastaliklarinda faydalidir
Sarısabır: (Aloe / Aloès / Aloe) Kurak bölgelerde yetisen. çok yillik. yapraklari dikenli. bal özkulu (sukulent) bitkilerdir. Öd agaci olarak da bilinir. Daha çok Afrika. Suriye. Arabistan ve Güney Avrupa’da yayilis gösterir. Buna karsilik iliman bölgelerde. park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetistirilir. Memleketimizin Güneybati kesiminde de Romalilar döneminde kültürden kalmis. yabanilesmis türü yetismektedir. Bitkinin yapraklari birer rozet görünümünde. topraktan yayvan bir sekille çikarak yukari dogru bükülürler. Çiçek durumu dik ve sik bir salkimdir. Çiçekleri sari veya kirmizidir.
Türkiye’de yetistigi yerler: Güneybati Anadolu (Demre).
Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklarindan çikarilan usare (özsu) nin. güneste veya isitilarak yogunlastirilmasiyla elde edilen bakiye. siyah parlak kütleler hâlinde kalir. Bu madde sari sabir adini alir. Antrasen türevleri tasir. Kalin barsaga etkili bir müshildir. Sivisi. pigment ve haserat ilâçlari yapiminda kullanilir. Sari sabir. bali bozar. Yaniklarin sebep oldugu agrilari keser. Sirke ile karistirilip saç diplerine sürülürse dökülmelerini önler.
Sarmısak: (Knoblauch / Ail / Garlic / Tüm / Allium sativum) Temmuz-Agustos aylari arasinda beyaz veya pembemsi renkli çiçekler açan. 20-100 cm boylarinda çok yillik otsu bir bitki. Sarımsak diye de tâbir edilir. Vatani Orta Asya’dir. Toprak altinda büyükçe bir sogani bulunur. Yapraklari uzun. yassi. bugday yapragi gibidir. Çiçekler. küre seklinde olup. bir semsiyeyi andiran dallar ucunda toplanir. Meyveleri siyah renkli tohumlar tasiyan bir kapsüldür. Sarmisak nâdiren tohum verir. Bunun için daha çok soganciklarla (dislerle) üretilir. Sarmisagin sogan kismi beyazimsi renkli olup. sogancik veya dislerden meydana gelir. Soganciklarin hepsi bir arada ve bir kabuk tarafindan sarilmistir.
Memleketimizde beyaz ve siyah sarmisak yetistirilmektedir. Tipta beyaz sarmisak kullanilir.
Kullanildigi yerler: Sarmisagin bilesiminde sekerler. vitaminler (A.B.C). kükürtlü bir uçucu yag ve içerisinde bol olarak allil sülfür bulunur. Sarmisagin özel kokusu ve tadi bundan ileri gelir. Çok eski çaglardan beri bilinmekte ve tedâvide kullanilmaktadir. Eskiden salgin hastaliklarla mücâdelede çok kullanilmaktaydi. Antiseptik. istah açici. tansiyon düsürücü. solucan düsürücü. idrar arttirici. kan temizleyici etkileri vardir. Antiseptik etkisi. içindeki allisinden ileri gelir. Bakteriler üzerinde üremeyi azaltici ve öldürücü etkisi vardir. Eskiden harplerde antibiyotik ve antiseptik olarak çok kullanilmistir. Ayrica. kansere karsi üstün bir koruyucu. hemeroide faydali. bronsit. astim. varis. siyatik ve romotizma ilâci olan sarmisagin faydalari ve kullanildigi yerler çoktur.
Semizotu: (Portulak / Pourpier / Purslane / Portulaca oleraceae) Çok yaygin ve yabânî olarak bag ve bahçelerde yetisen. bir yillik otsu bir bitki. Zirâî önemi pek yoktur. Semizotunun vatani Asya’dir. Gövdeleri toprak üstünde yatik. yapraklari sapsiz ve etli olup. çiçekler sarimsi renklidir. Meyveleri çok tohumludur. Tohumdan yetistirilebilir. Demir ve C vitamini bakimindan zengindir.
Kullanildigi yerler: Yesil yapraklari ve körpe dallari sebze olarak yenir. Mayhos bir tadi vardir. Besleyici bir sebzedir. Mide ve barsak kanamalarinda ve kanli idrarda faydalidir. Kani temizler. Seker hastaliginda susuzlugu giderir. Uykusuzluk. sinir ve zihin yorgunlugunda faydalidir.
Sinameki: (Sennakassie / Séné / Cassia) Afrika. Hindistan ve Arabistan’in yari çöl ve daglik bölgelerinde yetisen. 50-150 cm boylarinda. sari renkli çiçekler açan çali tipinde agaççiklar. Yapraklar yaprakçik seklinde ikiye parçalanmistir. Sinamekinin en çok C. acutifolia ve C. angustifolia türleri bilinmekte ve kullanilmaktadir. C.fistulosa türü ise ceviz agacina benzeyen büyük agaçlardir. Meyveleri fasulye meyvesi gibi esmer. yesilimsi veya siyahimsi renklidir. Içlerinde 6-10 kadar tohum bulunur.
Kullanildigi yerler: Bitkinin yaprak ve meyveleri antresan türevleri tasir. Bundan dolayi da müshil etkilidirler. Etkileri kalin barsak üzerinedir. Toz hâlinde 0.5-1 gr (günde 2-3 defâ) veya 5-10 gr sinameki yapragi üç su bardagi su ile kaynatilarak iki defâ içilir. Memleketimizde çok kullanilan müshil ilâcidir. Kolit ve spastik kabizlikta kullanilmaz.
Yalanci sinameki (Colutea arborescens) nin de yapraklari müshil etkiye sâhiptir. Içimi zordur. Tohumlari zehirlidir
Soğan: (Zwiebel / Olignon / Onion / Basaliye / Allium cepa) Haziran-agustos aylari arasinda yesilimsi veya pembemsi renkli çiçekler açan. 30-100 cm boylarinda. çok yillik otsu ve soganli bir bitki. Yapraklar boru seklinde. içi bos. mavimsi-yesil renklidir. Çiçekler küre seklindeki baslarda semsiye durumunda toplanmislardir. Tohumlari siyah renkli. köseli ve küçüktür. Sogan çok eskiden beri bilinen kültür bitkilerinden biridir. Sümerler döneminden beri yetistirildigi ve kullanildigi. târihî belgelerden anlasilmaktadir. Sogan. degisik sekilli. üzeri zarimsi bir kabukla kapli. yakici lezzetli ve özel kokuludur. Kültür çesitlerine göre sekil ve büyüklükleri degismektedir. Türkiye’de sogan üretimi yapilan bölgelerin basinda Karacabey ve havâlisi gelmektedir. Bu bölgede zirâati yapilan sogan çesitleri Kantartopu. Imrali veYalova 12’dir. Kantartopu yuvarlak. hafifçe basik. kirmizi kabuklu ve depolamaya dayaniklidir. Imrali ise uzunca oval. kirmizi-kahverengi kabuklu. lezzetli ve bu bölgede tutulan bir çesittir. Yalova 12. sari sogan olarak da adlandirilir ve kantartopu çesidinden seleksiyon yoluyla elde edilmis beyaz etli. göbekli bir çesittir.
Kullanildigi yerler: Sogan çok eski çaglardan beri yemeklere çesni veren bir sebzedir. Yesil yapraklari ve kuru yumrulari kullanilir. Soganin içinde C vitamini bulunur ve besleyici ve istah açici bir besindir. Içinde bulunan kükürtlü bir madde sogana acilik verir. gözleri yakar ve yasartir. Sogan. mikroplara karsi koyma gücünü arttirdigindan. bir memlekete gelenin önce biraz çig sogan yemesi sihhati için iyidir. Sogandan sonra kereviz veya sedefotu yenirse. fena kokusu gider. Sogan. birçok faydayi bereberinde getiren bir bitkidir. Idrar söktürür. Idrar tutuklugu ve damar sertliginde faydalidir. Böbreklerdeki kum ve taslarin düsürülmesine yardimci olur. Zihin yorgunlugunu giderir. Iktidarsizlikta faydalidir. Afrodizyak (Cinsel gücü artirici) özelligi vardir. Öksürük söktürür. bronslari temizler. Akciger hastaliklari. astim nöbeti. grip ve soguk alginliginda faydalidir.
- Konular
- 55.418
- Mesajlar
- 136.678
- Toplam kullanıcı
- 6.053
- Son üye
- HollyBrown
